Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Leve
LELELELEL
ર
કાવ્યથી મળતાં મહાન લાભા.
( ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૭૪ થી શરૂ )
વિશ્વનાથ કાવ્યના ફળને જણાવતાં સાહિત્યદણમાં જણાવે છે જે
चतुवर्गफलप्राप्तिः सुखादल्पधियामपि ॥ काव्यादेव यतस्तेन, तत्स्वरूपं प्रदर्श्यते ॥ અલ્પ મતિવાળાને પણ સહેલાઇથી ચારે વરૂપ ફૂલની પ્રાપ્તિ કાવ્યથી જ થાય છે માટે તેનું સ્વરૂપ દેખાડાય છે. ’
<
પ્રાચીન ગ્રન્થામાં કાવ્યના ફળે! માટે જે વિવેક જોવાય છે તેવા વિવેક અહિં મૂળમાં નથી. અહિં તે સામાન્યપણે ફળ જણાવ્યું છે ને તે પણ એકદમ વધારે પડતુ જણાવાયું હાય એમ લાગે છે. આ શ્લાકની ટીકામાં કાવ્યથી ધર્મ-અર્થ-કામ અને મેાક્ષ એ ચારે પુરુષાર્થ કઇ રીતે મળે તે દર્શાવતાં કહે છે કે-ભગવત્ત્તવન વગેરે કાવ્યથી નીતિ અને જાણવાપૂર્વક નીતિમાગે અનુસરવાથી ધર્માં મળે છે. અપ્રાપ્તિ તેને પ્રત્યક્ષ દેખાય છે, અર્થાત્ કાવ્ય બનાવીને શ્રીમ ંત પાસેથી મન મેળવવાનું વિશ્વનાથના સમયમાં વિશેષ હશે એમ જણાય છે. અર્થ મળે એટલે કામપુરુષાર્થ સિદ્ધ થાય એ રીતે કામપ્રાપ્તિ કાવ્યથી સાક્ષાત્ નથી પણ પરમ્પરાએ છે. કાવ્યથી મેાક્ષમાં પ્રવર્તક વચને સારી રીતે સમજી શકાય છે. ને તેથી મેક્ષપ્રાપ્તિમાં પણુ કાવ્ય કારણભૂત બને છે.
આ ફલપ્રદર્શન વિશ્વનાથનુ બહુ ન હાય તા પણ તેની કારિકાનું દ્વિતીય ચરણ
સુન્દર
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
BRERRRR (
ઘણું જ અગત્યનું છે. અલ્પ મતિવાળાને સહેલાઇથી ધમાર્ગે જોડનાર કે તે તે ફ્ળાને દેનાર કાવ્ય છે એ અવિતથ નથી. કાવ્ય સુકેમળબુદ્ધિવાળાને માટે જ ઉપયાગી છે ને પીઢ મતિવાળા માટે નકામુ છે. એવા ભ્રમ એ વાકયથી ન થાય માટે ટીકામાં તેના ખુલાસે કરતાં જણાવે છે કે ‘ સ્થિર બુદ્ધિવાળાને માટે વેદશાસ્ત્રો છે છતાં શામાટે કાવ્યમાં યત્ન કરવે જોઇએ ? એમ ન કહેવું. કડવી દવાથી શાન્ત પામતી વ્યાધિ શુદ્ધ સાકરથી શાન્ત થતા હાય તે કયા રાગી સ્વચ્છ સાકરમાં પ્રવૃત્તિ ન કરે ?’ અર્થાત્ કરે જ. વિશ્વનાથનું આ કથન ઉપરની વાતને પાછુ આપવા પૂરતું છે. વાસ્તવિકતા તે એ છે કે-કડવી અને મીઠી દવામાં જો કડવી દવાથી રાગ શીઘ્ર શાન્ત થતા હાય ને દવા ખાવાની રેગીમાં શક્તિ હાય તેા રાગી કડવી દવાને પ્રથમ પસંદગી આપે, પણ કડવી દવાથી કંટાળા આવતા હાય અથવા મીડી દવા પણ કડવી દવા જેટલે જ ફાયદો કરે છે એમ સમજાયુ હાય તે કડવી દવાને છેડી મીડી દવામાં પ્રવૃત્તિ વિશેષ કરે એમ મને છે. કાવ્ય મીઠી દવા જેવું છે અને તેથી ધીરે ધીરે પણ લાભ થાય છે એમાં સર્વ સમ્મત છે.
કાવ્યના ફળ માટે આધુનિકાની વિચારણા આ પ્રમાણે છે. તેઓ કહે છે કે-કેઇ પણ પ્રવૃત્તિનું પ્રયાજન કે ફળ તે જ હાઇ શકે કે જે ઉદ્દેશ રાખીને તે પ્રવૃત્તિ કરાતી હાય. ખેડૂત ખેતી કરે છે. શામાટે ? ધાન્ય માટે; નહિં કે
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531503 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 043 Ank 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1945 |
| Total Pages | 20 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 3 MB |