________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યગ જ્ઞાનની કુંચી. પ્રત્યેક નિવેદનમાં નિવેદક અને નિવેદ્ય વસ્તુ એમ બે પરિપૂરક અવય હોય છે. નિવેદક કે નિવેદ્ય વસ્તુ વિના નિવેદન સંભવી શકે જ નહિ. નિવેદ્ય વસ્તુ વિના નિવેદક ન હોઈ શકે. નિવેદક વિના નિવેદ્ય વસ્તુ ન હોય. પરંપરા કે તાત્કાલિક દ્રષ્ટિથી વિચારતાં વિષય( નિવેદક)ની વસ્તુઓ અને વસ્તુઓના વિષયનો સંબંધ ઘનિષ્ટ જણાય છે. મને ભાવની પરંપરા સુવિદિત છે. બાહ્ય વિશ્વ અને શરીર એ મધ્યસ્થ છે. ઈદ્રિના વિવિધ ભાવોને પરિણામે વિશ્વ આદિની સંલગ્નતા પ્રાપ્ત થાય છે. આ રીતે ઈદ્રિના ભાવોથી બાહ્ય વિશ્વનું ઘણું જ્ઞાન લબ્ધ થાય છે. ઇંદ્રિયેના ભાવનું બુદ્ધિ પ્રત્યે (બહારથી) અભિગમન થાય છે. એ ભાવે સિવાય અન્ય સર્વને ઉદ્ભવ બુદ્ધિમાંથી જ પરિણમે છે. દ્રશ્યમાન જગતમાં આત્માથી સ્વતંત્ર વિષયાશ્રિત વસ્તુઓ મર્યાદિત સવરૂપવાળી છે. બુદ્ધિથી સ્વતંત્ર વસ્તુઓ કઈ કઈ છે તે શોધવાનું કાર્ય અધ્યાત્મ શાસ્ત્રનું છે.”
એકની એ મનુષ્યની મર્યાદિત બુદ્ધિ અને પૈલાસએથીની એ સર્વસ તાનું સ્વરૂપ છે એ આપણે યથાશય જોયું. હવે આપણે આત્માનું અધઃપતન અને તેનાં સંભાવ્ય કારણોને યોગ્ય વિચાર કરીએ. પ્રબંધન શક્તિ અર્થાત્ સ્વયં પ્રબોધન શક્તિ જેની અસર અસ્તિત્વની વિવિધ દશાઓ ઉપર પરિણમે છે તેનાં અસ્તિત્વનું પ્રતિપાદન કર્યાથી આપણી ભૂમિકા સાફ થઈ શકે છે. આથી પ્રબોધન શક્તિનું પ્રતિપાદન આત્માનાં અધ:પતન વિષયક વિવેચનમાં સૌથી પ્રથમ આવશ્યક થઈ પડે છે.
વિચાર એ એક મહાન શક્તિ છે. વિચારની મહાશકિત સવત્ર સુવિદિત છે. વિચારથી માનસિક મંતવ્યો વિગેરેને મૂર્ત સ્વરૂપ મળે છે. વિચારને પરિણામે વિશ્વમાં અનેક ઘટનાઓ બને છે. વિચારનાં પ્રાબલ્યથી વિવિધ ઘટનાઓ કેમ બને છે અને જે તે મંતવ્ય મૃત્ત સ્વરૂપ કેમ લે છે એ સંબંધી કશાએ પ્રમાણુની વાસ્તવિક જરૂર નથી. આમ છતાં એ સંબંધી ખાસ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની જેમને ઈચ્છા હોય તેઓ ડો. જે. એચ. હડસન વિગેરે સમર્થ વિદ્વાનોના પુસ્તકોના અભ્યાસથી વિચારશકિત અને તેનાં મૂર્તિમંત કાર્ય સંબંધી આવશ્યક જ્ઞાન અવશ્ય પ્રાપ્ત કરી શકે છે. વિચારશક્તિના પ્રબળ જિજ્ઞાસુઓએ ડો. હડસન વિગેરેનાં પુસ્તકો અવશ્ય વાંચવાં ઘટે છે.
For Private And Personal Use Only
