________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
---
કારણ વિષયક વાદોનું એકાંતને લીધે મિથ્યાપણું
--
અને
અનેકાંતને લીધે સમ્યગુ–૨થાર્થપણું. જs systeas receત્વE:
ws કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, પૂર્વકૃત-અદષ્ટ, અને પુરૂષવાદી (ઉદ્યમ) કારણ વિષેના એકાન્તવાદે અયથાર્થ છે અને તે જ વાદે સમાસથી પરસ્પર સાપેક્ષપણે મળવાથી યથાર્થ છે.
ભાવાર્થ –કાર્યની ઉત્પત્તિ કારણને આભારી છે. કારણ વિષે પણ અનેક મત છે તેમાંથી અહીં પાંચ કારણવાદને ઉલલેખ છે. કેઈ કાળવાદી છે જેઓ ફક્ત કાળને જ કારણ માની તેની પુષ્ટિમાં કહે છે કે જુદાં જુદાં ફળ વરસાદ, શરદી, ગરમી વિગેરે બધું ઋતુકને જ આભારી છે અને ઋતુભેદ એટલે કડળ વિશેષ
કેઈ સ્વભાવવાદી છે જેઓ સ્વભાવને જ કાર્યમાત્રનું કારણ માની તેના સમર્થનમાં કહે છે કે પશુઓનું સ્થળગામીપણું, પક્ષીઓ નું ગગનગામીપણું અને ફળનું કમળપણું તેમ જ કાંટાનું તીખાપણું-અણીદારપણું એ બધું પ્રયત્નથી કે બીજા કોઈ કારણથી નહીં પણ વસ્તુગત સ્વભાવથી જ સિદ્ધ છે.
કોઈ નિયતિવાદી છે તે નિયતિ સિવાય કઈને કારણ ન માનતાં પિતાના પક્ષની પુષ્ટિમાં કહે છે કે જે સાંપડવાનું હોય તે સારું કે નરસું સાંપડે જ છે. ન થવાનું થતું નથી અને થવાનું મટતું નથી; તેથી તે બધું નિયતિને આભારી છે એમાં કાળ, સ્વભાવ કે બીજા કોઈ એક કારણને સ્થાન–અવકાશ નથી.
- જ્ઞાનનું આટલું બધું મહત્વ હોવા છતાં જે તેની સાથે વિનય નહીં હોય તે તે શેભશે નહીં, માટે વિનય ગુણ મેળવવા ખૂબ જ પ્રયત્નશાળી રહેવાની જરૂર છે; કેમકે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પણ વિનયથી જ થાય છે. આપણે સારી રીતે જાણીએ છીએ કે શ્રેણિક મહારાજ એક ચંડાળ પાસેથી વિનયે કરીને જ વિદ્યા મેળવી શક્યા હતા.
જ્ઞાન યાને વિદ્યા અને વિનયનો જ્યાં સુયોગ છે ત્યાં સોનું અને સુગંધ છે એમ કહેવામાં જરા પણ અતિશયોક્તિ નથી. એ ગુણે પ્રગટે અને દિનપ્રતિદિન વિકાસ પામે એમ ઈરછીએ. રાજપાળ મગનલાલ હૈારા.
For Private And Personal Use Only
