Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૭
સિદ્ધ હેમચંદ્ર વ્યાકરણના રચના સવત્. હેમન્યાસની રચના થઇ છે. મૂળ કવ્યાનુશાસન ( અલંકાર ચૂડામણિ ) ની રચના તેમના વ્યાકરણ પછી થઇ છે અને તે પછી જ આ બૃહન્યાસ લખાય છે એમ પણ મારું દૃઢ મતવ્ય છે. જો કે આ વાત કાઈપણુ લેખકે લખી નથી, એટલે ઘણા લાકોને નવી લાગશે, પણ પ્રસ્તુત ન્યાસનું અવલાકન કરતાં મને તેમાં સબળ પ્રમાણુ મળ્યુ છે, તેથી હું ભાર દઈને લખું છું. હૈમવ્ય કરણના “ વિશેષળમાવ્યાત વાન્યમ્ ૧-૧-૨૬” ના સૂત્રની બૃહવૃત્તિના હેમાચાર્ય કૃત આ બૃહન્યાસમાં તેમના અલ કે રચૂડામણિ (કાવ્યાનુશાસન) ના સૂત્રના ઉતારે આવ્યા છે, તે આ પ્રમાણ છે:-- " यदाह स्वोपज्ञालङ्कारचूडामणौ वक्त्रादिवैशिष्ट्यादर्थस्यापि मुख्याख्यात्मनो વ્યક્તત્વમ્ ' (જીએ ૫. ભ. સપાદિત બૃહન્યાસનુ પેજ ૩૫) જે સૂત્રના અહી' તેમણે ઉતારા કર્યા છે તે સૂત્ર તેના (હેમાચાર્યના) કાવ્યાનુશાસનમાં (નિર્ણયસાગરની આવૃત્તિ રૃ. ૩૧માં) હાલ મળે છે તેમ કાવ્યાનુશાસનમાં હૈમવ્યાકરણુના નિર્દેશ છે; તેથી એ નક્કી છે કે આ બૃહન્યાસની રચના કાવ્યાનુશાસન (અલકારચૂડામણ) ની બાદ થઇ છે.
સદરહુ ન્યાસના છાએલ ભાગમાં દ્વાશ્રય વિષે કાંઇ ઉલ્લેખ નથી તેણે ઢચાશ્રયમાં પણ તેને રચ્યા સ ંવતુ નથી તેથી હું નિશ્ચયાત્મક એ નથી કહી શકતા કે સંસ્કૃત દ્વાશ્રયની રચના પ્રસ્તુત ન્યાસની પહેલાં કે પછી થઇ છે. આ કાવ્ય કે જેમાં હૈમવ્યાકરણના બધાંય સં॰ સૂત્રોના પ્રયેગાને હેમાચાર્ય કુશળતાપૂર્વક કમસર ગાઠવ્યા છે તેના સંબધ હૈમવ્યાકરણ સાથે ઘણા નજીકના છે, અને સાથે સાથે સિદ્ધરાજ સુધી ચૌલુક્ય વંશના ઉજ્જવલ ઇતિહાસને મજકુર દ્વાશ્રય કાવ્યમાં લિપિબદ્ધ કર્યાં છે; તેથી એ કલ્પના થઇ શકવી અસ`ભવિત નથી કે કદાચ ન્યાસની પહેલાં પણુ સંસ્કૃત ચાશ્રય કાવ્ય (યશાવર્માને હરાવ્યા સુધી ૧૫ સર્ગ સુધી) બનાવી સિદ્ધરાજને હેમાચાર્ય બતાવ્યુ` હોય; પણું આ હું ફક્ત કલ્પનાથી કહું છું. હેમાચાર્યના બધા ગ્રંથા વિષે પૌર્વાપના ક્રમ નક્કી કરવા માટે તા તેમના સઘળા ગ્રંથેાનુ` ઉંડું અધ્યયન કરવું આવશ્યક છે.
૧ હેમાચાર્યે પેાતાના વ્યાકરણની સિદ્ધિ માટે ટ્ટિકાવ્ય જેવાં એ કાવ્યા બનાવ્યાં છે, સંસ્કૃત માટે વીસ સત્તુ સંસ્કૃત અને પ્રાકૃતાદિ ચાય માટે પ્રાકૃતાશ્રય આ સૂનું બનાવ્યું છે. સંસ્કૃતના છેલ્લા પાંચ સ તથા આખા પ્રાકૃતાશ્રય (કુમારપાળ ચિરત્ર) ની રચના બારમી સદી પૂરી થયા બાદ થઈ છે. આ બન્ને કાવ્યા ગુજરાતના ઇતિહાસ માટે મહત્ત્વનાં છે. મુંબઇ ગવર્મેન્ટ સંસ્થાએ છપાવ્યાં છે.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531383 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 033 Ank 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 28 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 3 MB |