________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દ્રવ્યગુણપર્યાય વિવરણ.
૧૭૧ શકાય. જેમ પાણી તેમજ બીજી ભાતિક વસ્તુઓમાં પણ એ જ પ્રમાણે ઘટાવી શકાય. જુદા જુદા સ્થળ ઉપર ફેંકાયેલ એક જાતની પાણી જેવી બીજી અનેક વસ્તુ વિષે જેમ સામાન્યગામી અને વિશેષગામી વિચારો સંભવે છે તેમજ ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્ય એ ત્રિકાળરૂપ અપાર પટ ઉપર પથરાયેલ કોઈ એક જ આત્માદિ વસ્તુ વિષે પણ સામાન્યગામી અને વિશેષગામી વિચાર સંભવે છે. કાળ અને અવસ્થાભેદનાં ચિત્રે તરફ ધ્યાન ન આપતાં માત્ર શુદ્ધ ચેતના તરફ ધ્યાન અપાય ત્યારે તે વિષયને દ્રવ્યાર્થિક નય કહેવાય અને એ ચેતના ઉપરના દેશકાળાદિકૃત વિવિધ દશાઓ તરફ ધ્યાન જાય ત્યારે તે વિષયને પર્યાયાર્થિક નય સમજ.
નયને પ્રથમ ભેદ નૈગમન. પ્ર. નગમ નય એટલે શું ?
ઉ૦ જે વિચાર લોકિક રૂઢિ અને લૈકિક સંસ્કારના અનુસરણમાંથી જન્મે છે તેને નિગમ નય કહેવાય છે. આ નૈગમ નય વિશાળ છે, કારણ કે તે સામાન્યવિશેષ બનેને લેકરૂઢિ પ્રમાણે કયારેક ગણુભાવે તે કયારેક મુખ્યભાવે અવલેખે છે. દેશકાળના અને લોકસ્વભાવના ભેદની વિવિધતાને લીધે લેકરૂઢિઓ તેમજ તજન્ય સંસ્કાર અનેક જાતના હોય છે, તેથી તેમાંથી જન્મેલો નગમ નય પણ અનેક પ્રકારે છે. નગમ–નેકગમે એટલે જેમાં એક જ અર્થને ગ્રહણ નથી તે. તેમાંથી કકારને લેપ થવાથી નેગમ નામ થયું અર્થાત્ જે અનેક પ્રકારના પ્રમાણને માન્ય રાખે તે નગમ નય કહેવાય છે. તે નૈગમ નયના ત્રણ ભેદ છે.
પ્ર. નૈગમ નયના પહેલા ભેદનું નામ શું અને તે દ્રષ્ટાંત સહિત સમજા.
ઉ૦ નૈગમ નયને પહેલે ભેદ ભૂતાઈનગમ છે. એટલે જે ભૂતપદાર્થમાં વમાનનું આરોપણ કરવા તત્પર રહે તે પહેલો ભૂતનૈગમ છે. દાખલા તરીકે શ્રી વિરપ્રભુ જોકે ચોથા આરાના અને દિવાળીના દિવસે મોક્ષે ગયા છે તે પણ વર્તમાનકાળે દિવાળીને દિવસ આવે ત્યારે એમ પણ કહી શકાય છે કે, શ્રી વિરપ્રભુજી આજે દિવાળીના દિવસે મોક્ષે ગયા. આવા ભૂતકાળના વિષયમાં વર્તમાનકાળનું આરોપણ થયું. આરોપ જે પદાર્થમાં કાળા વચછેદને વિચાર હોય તેમાં થઈ શકે છે, અર્થાત્ વર્તમાનકાળમાં ભૂતકાળનું સમરણ કરાવે તે ભૂતાર્થનગમ કહેવાય છે.
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
