________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી માત્માન પ્રકાશ
સ્વભાવ છે એમાં બીજા પદાર્થને વ્યાપાર કાંઈ પણ કરી શકાતું નથી, પરંતુ જે કારણથી કૃત્રિમ સ્વભાવ ઉત્પન્ન થયો હોય છે તે કારણની નિવૃત્તિ થયે તે પર્યાય સ્વયમેવ નષ્ટ થઈ જાય છે.
ભૂત પદાર્થ વર્તમાન પર્યાયથી વર્તમાનપણે જણાય છે.
ભૂત પદાર્થ વર્તમાન પર્યાયથી વર્તમાનપણે જણાય છે. દાખલા તરીકે દ્રવ્યથી સતરૂપ અતીત ઘટને વિષે વર્તમાન સેય આકારરૂપ પર્યાયથી હમણાં અતીત ઘટનું જ્ઞાન થાય છે. ઘટને વિષે વર્તમાન સેય આકાર રૂપ પર્યાયથી ઘટનું જ્ઞાન થાય છે, બાકી સર્વથા જ્ઞાન સ્વભાવથી અછતા પદાર્થનું જ્ઞાન થતું નથી, અને જે તેમ ન માને તો અતીત પદાર્થ જે ઘટાદિની, ઘટને આકાર જોઈ ખબર પડી કે તે ઘટ છે. બાકી જે સર્વથા જ્ઞાન થતું હોય તો તેનું સર્વ કાળે જ્ઞાન હોવું જોઈએ, અતીત પદાર્થ જાયે એમ જે કહેવાય છે તે વર્તમાન પર્યાયથી તે વર્તમાનપણું જ થયું એમ સમજવું. અતીત ઘટરૂપ ધમી જે અસતું હોય તે તે સર્વ કાળે ભાસતું નથી. જે પદાર્થ અસત છે તેનું જ્ઞાન કોઈ પણ કાળને વિષે થઈ શકતું નથી. તેમ અવિદ્યમાન પદાર્થ ઉત્પત્તિનો પણ કદાપિ સંભવ જણાતો નથી. સત્ પદાર્થનું જ જ્ઞાન અને સત્ પદાર્થની ઉત્પત્તિ સંભવે છે. કાર્ય અને કારણને નિશ્ચયથી જેમ અભેદ છે તેમ દ્રવ્ય ગુણ અને પર્યાયને પણ નિશ્ચયથી અભેદ છે. માટે એ ત્રણેને અભેદ સ્વીકાર અને જે ભેદ જણાય છે તે વ્યવહારથી જ છે.
જુદા જુદા મતેની માન્યતા. નયાચિકે ભેદ પક્ષને સ્વીકારે છે. સાંખ્યમતવાળા અભેદ પક્ષને માન્ય રાખે છે અને જૈનમતાવલંબીઓ ભેદ અને અભેદ બને પક્ષનો સ્વીકાર કરે છે. જૈનમતવાળા વ્યવહાર અને નિશ્ચય સમજી અને મતને વિસ્તાર કરે છે, તે તૈયાયિકે ને સાંની પેઠે એકાંતે દ્રવ્યગુણ અને પર્યાયને અનુક્રમે ભેદ અને અભેદ કહેતા નથી, પરંતુ તેને વ્યવહાર અને નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ ભેદ અને અભેદ માને છે.
તૈયાયિક તથા સાંખ્યમતવાળા શું માને છે ? તૈયાયિકે માને છે કે કાર્ય અસત દેખાય છે અને કાર્ય કારણ તથા ગુણ ગુણનો પરસ્પર ભેદ છે અને સાંખ્યમતવાળા કાર્યને સત લેખે છે અને કાર્ય કારણ તથા ગુણ ગુણને સર્વથા અભેદ જણાય છે. આ બંને માન્યતા સત્ય નથી જેથી જેને ભેદભેદ માને છે તેના કારણે નીચે મુજબ છે.
For Private And Personal Use Only
