Atmanand Prakash Pustak 013 Ank 01

SR No.: 531145
Original Sutra Author: N/A
Author: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publication Year: 1915
Total Pages: 33
Language: Gujarati, Hindi
Classification: Magazine, India_Atmanand Prakash, & India
File Size: 17 MB

Page 17

૧૦.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વચનને માન આપી પ્રવૃત્તિ કરવા ઈચ્છતા માણસે અત્યારે હજારો વર્ષ ઉદભવ્યા છે તે પછી એક સ્થિતિના માણસે બીજી સ્થિતિવાળા માણસને આટલે લાંબે કાળે ખોટા માર્ગે દોરી લઈ જવા માંગે તેમાં શું કોઈ કારણ સંભવિત છે? હાલના માણસોએ પૂર્વના માણસોને એને શું અપરાધ કર્યો હોય કે શાસન હાના નીચે તેમને છેતરવા માગે? મતલબ એ છે કે શાસ્ત્રકારોને ઉદ્દેશ મનુષ્ય સમાજને ઠગવાને હેતે નથી. આટલું છતાં તે પ્રત્યક્ષપણે જવાય છે કે શાસ્ત્રકારેના મનમાં પણ સંશય ઉપન્ન થયા વિના રહેતું નથી. સંશય એ મને પ્રથમ ધર્મ છે અને શ્રદ્ધા એ મનુષ્યના મનને બીજો ધર્મ છે એમ કહીએ તે કાંઈ ખોટું છે? વૃક્ષમાં જેમ પ્રથમ પુષ્પ આવે છે અને પછી ફળ આવે છે તે જ પ્રમાણે મનમાં પ્રથમ સંશય ઉસન્ન થતો હોય અને પછી શ્રદ્ધા ઉદભવતી હોય તે તે સ્વાભાવિક છે. આ રીતે સામાન્ય નિયમની દષ્ટિથી જોતાં મનમાં સંશય ઉઠવા એ કાંઈ બહુ અગ્ય કે ભયંકર તે નજ ગણાય. જેવી રીતે પુષ્પ એ ફળના પૂર્વાચિલ્ડરવરૂપ હોય છે તેમ સંશયને શ્રદ્ધાના પૂર્વચિન્હરૂપે માનીએ તે તે ગ્યજ છે. કારણ કે સંશયનું નિ. વારણ થતાં શ્રદ્ધા સ્વયમેવ દ્રઢરૂપ ધારણ કરી લેશે. આ દષ્ટિએ સંશય ઉપયોગી છે. પરંતુ વ્યવહારના સંશય એવા પ્રકારના હોય છે કે તેને નિર્ણય ઘણીવાર તzમાંજ થઈ જાય છે, અને તે નિર્ણય થવા માટે અવકાશ પણ સંપૂર્ણ રહે છે. એક માણસ પાસે આપણે એક હજાર રૂપિયા જમે મકીએ અને પછી તેની પ્રમાણીકતા માટે સંશય થાય છે તે એક હજાર રૂપીયા પાછા આપણુ પાસે આવી ગયા પછી તુ. તે જ તે સંશય પણ નીકળી જાય છે. પારમાર્થિક વિષયે સંબંધી સંશયનું સમાધાન આવી રીતે થઈ શકતું નથી. જ્યાં મેદાન અને અશ્વ આગળ તરે છે, અને પ્રત્યક્ષપણે આંખોથી નિર્ણય થઈ શકે તેમ છે ત્યાં શ્રદ્ધાની બીલકુલ જરૂર રહેતી નથી. આ સામે દેખાય છે તે માણસ છે કે વૃક્ષનું થડ છે એ સંશય મનમાં થાય કે તુર્ત જ તે વસ્તુની પાસે જવાથી સંશય ટળ્યા વિના રહે નહીં. માણસ છે કે વૃક્ષનું થડ છે એને તેજ વખતે નિર્ણય થઈ જાય, આવા વખતે તે સંશયશીલ મનુષ્યને કેઈ કહે કે “ભાઈ એ તે થડ છે એવી શ્રદ્ધા રાખ?” તે તે મૂMઈ જ ગણાય. કારણ કે જ્યાં પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે ત્યાં શ્રદ્ધાની ભલામણુ જ શામાટે જોઈએ ? સૂર્ય પ્રત્યક્ષ જણ તે હોય તેવે વખતે એમ કહેવું કે “ભાઈ સૂર્ય ઉગે છે એ વાતની શ્રદ્ધા રાખ?? તે તે નિરર્થક જ કહેવાય ! સવ સંશાનું સંપૂર્ણ સમાધાન તે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી જ થવા ગ્ય છે. એવું પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન આ દૃશ્ય જગત્ સિવાય બીજે સંભવિત નથી.
જ્યાં અદૃશ્ય વ્યવહારની વાત આવે અને સંશય ઉદ્દભવે ત્યાં પ્રત્યક્ષ પ્રમાણે કાંઈકાર્યસાધક થઈ શકતું નથી. તેથી દુર્ગમ પ્રદેશમાં ગાડી રથ વિગેરે સહેલાઇથી ચાલી શકતાં ન હોય અને ત્યાં જેમ મનુષ્યને બીજા ક્ષુદ્ર સાધનાથી મુસાફરી પુરી કરવી પડે છે તેમ આવા સ્થળોમાં શબ્દ પ્રમાણુ અથવા શ્રદ્ધાને આશ્રય લીધા વિના ચાલતું નથી. શ્રદ્ધા એ પ્રત્યક્ષપ્રમાણને એક પ્રતિનિધિ છે, એમ કહીએ તેપણુ કાંઈ ખોટું