Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૪
આભાના પ્રકારો
વિગેરેને તેટે આવતા હોય છે અને પુરા પાડવામાં આવતા ખેરાકમાંથી પુરતા
જીવન-પુટે રચી શકાતા નથી ત્યારે તે બાહ્ય મને ફરીયાદ પહોંચાડે છે. પ્રત્યત્તિની પ્રેરણા પણ આ ભૂમિકા ઉપરથી ઉદ્દભવે છે. “એકના બહુ થાઓ” એવી બુમ આ મનમાંથી ઉઠે છે. ટૂંકામાં સુધા, તૃષા, અને મૈથુન સંજ્ઞા આ મનમાંથી જ આપણું બાહ્ય ભાનવાળા મન ઉપર આવે છે. છતાં એટલુ હમેશાં સ્મૃતિમાં રાખવાનું છે કે આ મન ઉપરથી જે અવાજે અને પ્રેરણાઓ ઉઠે છે તે તદ્દન સ્વાભાવિક અને કુદરતી રૂપમાં ઉઠે છે. ખાધામળે,વિષય તૃષ્ણ આદિ બુરાઈઓ એ આ ભૂમિકામાંથી ઉદ્દભવતી નથી પણું મનુષ્ય પોતાની અસ્વાભાવિક ભેગેષણએની તૃપ્તિ માટે આ કુદરતી સંજ્ઞાઓને બેટે માર્ગે દોરી જઈ તેનો ગેરઉપયોગ કરે છે. મનુષ્યને પશ કરતાં એક બળવત્તર શક્તિ-બુદ્ધિ પ્રાપ્ત થયેલ છે અને તેને ઉપગ તે ધારે તે તેની સ્વાભાવિક પ્રેરણાઓને અવળે માગે લઈ જવામાં કરી શકે તેમ છે. અને ભેગેષણામાં વિહળ બનેલે મનુષ્ય બહુધા કરે છે પણ તેમજ. પિતાના દેહને નિભાવવા માટે તેને જે જે જરૂરીઆત ઉભી થાય છે તેના પ્રમાણમાં મનની ગુપ્ત રહેલી શક્તિઓ પણ જાગૃત થતી જાય છે. અને પશુઓ પિતાની પ્રાપ્ત ભૂમિકામાં જીવન સંરક્ષનું કરી શકે તેટલા માટે તેનું મન અને જનાઓ અનેક યુક્તિ પ્રયુક્તિઓ ગોઠવતું હોય છે. અને તે જનાને અનુસાર તેના શરીરને ઘાટ, ચપળતા, રૂપ આદિરચાતા હોય છે. જીવવા માટે તેમજ પ્રજોત્પત્તિ માટે તેને અનેક કાર્યો કરવા પડે છે. અને તે કાર્યો કરવાની ફરજ તે સારી રીતે અદા કરી શકે તે માટે તે તે કાર્યો માટેનું આવશ્યક નબળ પણ તેનામાં વધતું જાય છે. પશુત્વની ભૂમિકાએ પ્રાપ્ત થતા આ મબળને “સંજ્ઞા” અથવા “પ્રેરણ” (Instinet) કહેવામાં આવે છે. આ સંજ્ઞા મન એ વનસ્પતિ–મન કરતાં ઘણું ચઢીઆતા પ્રકારનું હોય છે. તેમ છતાં બુદ્ધિ-મન જે મનુષ્યને સાંપડેલું છે, તેના કરતાં ઘણું હલકા દરજજાનું છે. બુદ્ધિ-મનને વિકાસ આ સંજ્ઞા-મનમાંથી ધીમે ધીમે થતું જાય છે. વનસ્પતિ-મન, સંજ્ઞા-મન અને બુદ્ધિ-મન (Vegetatine mind, Instinctive mind and conscious-mind ) 1 ત્રણે પ્રકારના મને જુદા જુદા અને પરસ્પરના વિરોધી નથી પરંતુ એકજ સીધી લીંટીમાં છે. અને આત્માના વિકાસ ક્રમમાં વિકાસના તારતમ્યાનુસાર ધીમે ધીમે ખીલતા જતા હોય છે. વનસ્પતિમાં એકલું પ્રથમ પ્રકારનું મન, પશુઓમાં પ્રથમના બે પ્રકારનું અને મનુએમાં તે ત્રણ પ્રકારના મને હોય છે. અને આત્મા હજી પણ જેમ જેમ વિકાસ ક્રમમાં આગળ વધતો જશે તેમ તેમ તેના માં એક ઉરચતર પ્રકારને મને અંશ ખીલતે જશે જેને સહજો પલબ્ધિ-મન (Intuitive mind)કહેવામાં આવે છે તે મનની સહાયવડે આત્મા ઇન્દ્રિયોની અપેક્ષા વિના સંસ્કારે ગ્રહી શકે છે, અને દેશ તેમજ કાળની મર્યાદાઓ તેને બાધા કરી
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531142 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 012 Ank 10 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1914 |
| Total Pages | 40 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 4 MB |