________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નનનન
૧૧૮
આત્માનંદ પ્રકાશ, આવું સામાયિક ઓછામાં ઓછી બે ઘડી પર્વત લઈ, તેટલે કાળ એકાંતમાં બેશી, એકાગ્ર ચિત્તથી રાગદ્વેષ છેડી સર્વજ્ઞ પ્રભુના ગુણેનું ચિંતવન–સ્મરણ કરી ધર્મ પુસ્તક વાંચવા અને પાન કરવું, તે સામાયિક કહેવાય છે.
પિતાને જે કાંઈ દુષ્કૃત્ય થઈ ગયું હોય અથવા કોઈને કડવા શબ્દો કહ્યા હોય, અથવા મનમાં બુરું ચિંતવન કર્યું અથવા શ્રાવક ધર્મને અનુચિત જે ક્રિયા થઈ હોય તે તેને સ્મરણ કરી ઉચ્ચારણ પૂર્વક તેના બદલામાં પશ્ચાતાપ કરવાની જે ક્રિયા કરવી તેને પ્રતિકમણ કહેવામાં આવે છે અને તે પાંચ પ્રકારે છે. આ સામાયિક તેને જ ભાગ છે. એટલે કે તેના જે ષડું આવશ્યક કહેવા છે તેમાં પેલે આવશ્યક છે. સામાયિકથી અંતરંગ શુદ્ધ થાય છે. આ પણ એક પાપનું નિવારણ કરવાનું ઉચ્ચ સાધન છે. તેથી તે પ્રથમ તેમજ ચઉવિસ, વાંદણ, પ્રતિક્રમણ, કાયેત્સર્ગ, પચ્ચખાણ, એ પ્રતિક્રમણ રિયાના છ વિભાગ છે, તેને પડાવક ક્રિયા પણ કહેવામાં આવે છે.
આ સામાયિક વ્રતના પાંચ અતિચાર-દેષ છે. ૩ મન, વચન અને કાયાના વેગનું પાપમાર્ગે પ્રવર્તાવવું, ૪ સામાયિકમાં આદર ન થ અને પસ્મૃતિ-સ્મરણને નાશ આ પાંચ અતિચારને ટાળવાથી સામાયિક શિક્ષાવ્રત નિર્મલ રીતે મળે છે.
પ્રાચીન મહા માઓએ આ ક્રિયાને અંતરંગ હેતુ ઘણાજ ઉચ્ચ પ્રકારે રાખે છે. જઘન્ય બે ઘડી સુધી મન વચન અને કાયાની એકાગ્રતા રાખવાની સૂચના છે. તે સાથે ખરી સમતા રાખવાની પણ એ ક્રિયા છે. આ ક્રિયા એક સમાધિરૂપ છે અને તેની અંદર મન વચન અને કાયાના વિક્ષેપને દૂર રાખવાનું દર્શાવેલ છે. સામાયિકની બે ઘડી સુધી તે બીજી કઈ પણ ક્રિયામાં ચિત્ત ન પરવતાં તેમાં જ તન્મયતા લગાવવાની છે. વળી તે ક્રિયા ઉપયોગ સહિત કરવાની છે. સામાયિક ક્રિયા પડાવશ્યકને પામે છે અને તેનાથી જ બીજી ક્રિયાઓ સાધ્ય થાય છે. જે સામાયિક ક્રિયા દેવવાળી બને છે તે પછી બીજી ક્રિયાઓની સફલતા થવી અસંભવિત છે.
For Private And Personal Use Only
