Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક: -૦] જૈન દર્શનને કર્મ-સિદ્ધાંત [ ૧૧૭ બને છે. આવી પરિસ્થિતિમાં આપણા જેવા સામાન્ય મનુષ્યો અને એથી ઊતરતી કોટિના ગણાતા પશુ-પંખીઓ-તિએ “ગ' થી સદા મુક્ત જ હોય એમાં શી નવાઈ?
બંધનું કારણ-સંસારી જીવ વિકારી તેમજ અવિકારી એમ બે પ્રકારના છે. વિકારી છ યેગથી મુક્ત છે. એટલું જ નહિ પણ એઓ કષાયથી પણ મુક્ત છે જ. સંસારીના. આત્મા સુધી કામણ-વગણને લાવવામાં ‘ગ '' કારણરૂપ છે. અર્થાત એની કાયિક, વાચિક અને માનસિક પ્રવૃત્તિઓને– ક્રિયાઓને લઈને કાર્મણ-વણાનું આગમન થાય છે. આ વર્ગણાને આત્મા સાથે જોડવાનું કાર્ય કષાય કરી શકે તેમ છે, અને એ એ કાર્ય સતતપણે કરે પણ છે? આ જોડાણને જૈન દર્શને “બધ' કહે છે. એ બંધ કષાય ન હોય તે શકય નથી, આ વાત આપણે એક ઉદાહરણ દ્વારા વિચારીશું.
ઉદાહરણ દ્વારા નિરૂપણુ-ધારા કે રસ્તા પર ધૂળ પડેલી છે, અને પવન ફૂંકાય છે. એટલે એ ધૂળ આમ તેમ ઊડવા માંડે છે. રસ્તાની બાજુનાં મકાનની ભીંત સાથે એ અથકાય છે. આ ભીંત પર કોઈ જાતની ચીકાશ ન હોય તે ધૂળને ત્યાં ચોંટી રહેવાનું બને નહિ તે એ ત્યાં જરૂર ચેટી જાય, અને ભીંતને એના રંગે રંગે.
દેહધારીઓને આત્મા એ ભીંત છે, યોગ એ વાયું છે, કષાય એ ચીકાશ ઉત્પન્ન કરનારો-ચીકણો પદાર્થ છે, અને કાર્મણ-વર્ગણ એ ધૂળ છે–એની રજકણ છે. જે જીવ કષાયથી રહિત હોય તે કાર્મણ-વણારૂપ ધૂળ, ગરૂપ વાયુ દ્વારા ઉડાવાયા છતાં એ આત્મારૂપ ભીંત સાથે ચેટિી શકે નહિ–એને બંધ ન થાય; જે પરંતુ જે ઓછેવત્તે અંશે પણ કષાય જે ચીકણે પદાર્થ આત્મારૂપ ભી'તને વળગેલો હોય તે ચગરૂપ વાયુદ્વારા ઉડાવાયેથી કામણ-વર્ગણારૂપ ધૂળ એને જરૂર ચેટી જાય અને એને મલિન બનાવે.
ધૂળનું એાછાવત્તા પ્રમાણમાં ઊડવું, વાયુના વેગ ઉપર આધાર રાખે છે, વાયુ ધીરે ધીરે વાતે હેય તે એ ઓછી ઊડે. એવી રીતે ભીંત પર ચીકાસ ઓછી હોય તો ધૂળ થોડો વખત ચેટિકી રહે..
દ્રવ્ય-કર્મ ને ભાવ-કમ-જે કાર્મણ-વર્ગણું યેગ દ્વારા આવી, કષાયને લઈને આત્મા સાથે ઓતપ્રોત બને છે એને જૈન દર્શન “દ્રવ્ય-કર્મ' કહે છે અને એ બનવામાં કારણરૂપ કષાયને “ભાવ-કર્મ' કહે છે ,
નાયિકાદિનાં મંતવ્ય-પ્રત્યેક શુભ કે અશુભ પ્રવૃત્તિ સામાન્ય રીતે એની પાછળ એના સંસ્કારને મૂકતી જાય છે. આ સંસ્કારને કનૈયાયિક અને ૪ વૈશેષિકે “ધ” અને “અધર્મ ” કહે છે, પગદર્શન (૨-૧૨) એને કર્મશય' કહે છે અને બૌદ્ધ દર્શન અને અનુશય' કહે છે. કર્ણાશયના સંચયમાં આધારરૂપ અને કલેશરૂપ કારણવાળી વૃત્તિ કિલષ્ટ' ગણાય છે.
૧. આ યોગના કારણું રૂપ આત્મિક શક્તિ-ઉત્સાહ પણ “ગ” કહેવાય છે,
૨. “ઈપથિકકર્મની સ્થિતિ બે સમય જેટલી છે. એ પછી તે એ ખરી પડે છે. ઇર્યા પથિકકર્મ સિવાયનાં કમને સાંપરાયિક-કર્મ' કહે છે.
૩. જુઓ ન્યાય મંજરી ઉત્તર ભાગ, પૃ. ૪૪ ૪. પ્રશસ્તપાદની કંદલી ટીકા (પુ. ૨૭૨ ઇત્યાદિ.) ૫. જુઓ અભિધમકર (પ-૧)
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 521697 |
| Book Title | Jain_Satyaprakash 1953 03 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad |
| Publisher | Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad |
| Publication Year | 1953 |
| Total Pages | 28 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Jain Satyaprakash, & India |
| File Size | 13 MB |