________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જીવન શોધનના સોપાન સંબધી જૈન તેમજ અર્જુન મંતવ્યો
લેખક :–ત્રા, શ્રીયુત હીરાલાલ ર. કાર્ડિયા એમ. એ, [ ગતાંકથી પૂ ]
બૌદ્ધ સાહિત્યમાં—એના પિટક નામના માલિક શાઓમાં આત્મવિકાસનુ વણુન જોવાય છે. એમાં વ્યક્તિની નીચે મુજબ છ સ્થિતિએ ગણાવાઈ છેઃ—(૧) અધપુયુજન, (૨) કલ્યાણપુથુજ્જન (૩) સાતાપન્ન (૪) સકદાગામી, (૫) ઔપપાતિક અને (૬) અરિહા, પુથુજ્જન એટલે સામાન્ય મનુષ્ય, અને સ ંસ્કૃતમાં ' પૃથx-જન' કહે છે. બ્ઝિમ નિકાય ( મૂળ પરિયાય, સુત્તવર્ણીના) માં પુથુજનના અધ-પુથુજન અને કલ્યાણ-પુયુજન એમ બે પ્રકાર દર્શાવાયા છે. આ બંને પ્રકારના સામાન્ય પુરુષમાં સયાજના અર્થાત્ બંધન તા દસે છે, પરંતુ એ બેમાં ભેદ એ છે કે અધ-પુથુન આ દશ નથી રહિત છે—એને સત્સ`ગ થયેા નથી, જ્યારે ખીજાને એ લાભ મળેલ છે. તેમ છતાં આ બને માક્ષમાથી તા પરામ્મુખ હોય છે.
મેાક્ષમાને પ્રાપ્ત થયેલી વ્યક્તિએના ચાર પ્રકાર છે:(1) સેાતાપા, (૨) સકદાગામી, (૩) ઔપપાતિક અને (૪) અરિહા.
જેણે દસ સયાજના પૈકી ત્રણના નામ કર્યાં હોય તેને ‘સાતાપન્ન' કહે છે.
.
જેણે ત્રણ સયાજનાને નાશ કરી ત્યાર બાદની ખેતે શિથિલ બનાવી હોય તેને શઠ્ઠાગામી ' કહે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેણે
આ પાંચે સાજનાના નાશ કર્યો હોય તેને ઔપપાતિક' કહે છે. જેણે દસે સયાજનાને નાશ કર્યો હેય તેને અરહા ' (સ. અત્) કહે છે. સાતાપન્ન વધારેમાં વધારે સાત વાર મનુષ્ય-લેાકમાં અવતરે છે. ત્યારબાદ એ વક્ષ્ય નિર્વાણુ પામે છે.
‘ સકદાગામી ’ એક જ વાર મનુષ્યલોકમાં અવતરે છે. ત્યાર બાદ એ નિર્વાણ પામે છે, ઔપપાતિક’ તે બ્રહ્મલેાકમાંથી જ નિર્વાણ પામે છે.
.
‘અરહ્યા ’ તે જ સ્થિતિમાંથી નિર્વાણુ પામે છે. વ્યક્તિની' અધપુથુજન ત્યાદિ જે છ સ્થિતિએ ઉપર ગણાવાઈ છે તેમાંની પહેલી સ્થિતિ એ આધ્યાત્મિક અવિકાસના કાળ છે. ખીજી સ્થિતિમાં વિકાસ કરતાં અવિકાસની માત્રા વધારે છે. એ પણ અવિકાસ કાળ છે. ત્રીજી સ્થિતિથી છઠ્ઠી સુધીની સ્થિતિમાં વિકાસમાં ઉત્તરાત્તર વૃદ્ધિ થતી જાય છે અને ઠ્ઠી સ્થિતિમાં એ પરાકાષ્ટાએ પહેાંચે છે. આમ આ ત્રીૠથી છઠ્ઠી સુધીની ચાર સ્થિતિએ વિશ્વાસ–કાળ છે.
છ સ્થિતિ પછી નિર્વાણું-કાળ છે.
[ 9 ]
>
મજિઝમનિકાયના ‘સામ-ગલસુત્ત નામના પ્રકરણમાં આવિક' દર્શનની આધ્યાત્મિક ભૂમિકાએ–પાયરીએ તરીકે નીચે મુજબ આ ગણાવાઈ છેઃ
For Private And Personal Use Only
.
