Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૩ ] જૈન દર્શનનો સમન્વયવાદ
| [ ૫ યાગવાદથી ઉબકાઈ ગયેલી ભારતીય જનતાને જેને અને બૌોને અહિંસા સિદ્ધાંત ખૂબ રુ .
૩િ) અનીશ્વરવાદ અને તીર્થ કરવાદ–જેનોના વ્યવહારવાદ (pragmatism) તે પરિચય તેમની દ્વારા રવીકૃત પ્રમાણેથી પણ મળે છે. તેઓ મુખ્ય પ્રત્યક્ષ અને ગૌણના અનુમાન–બે જ પ્રમાણે સ્વીકારે છે. પ્રત્યક્ષમાં પણ તેઓ નિર્વિકલ્પ પ્રત્યક્ષને નથી માનતા. આ બધી વાત એ સિદ્ધ કરે છે કે જેનેને-દષ્ટિકોણું મુખ્યતઃ વ્યવહાર વાદી રહ્યો છે.
ઉપરની પંક્તિઓમાં એ બતાવવામાં આવ્યું છે કે વેદો અને બ્રાહ્મણ ગ્રંથની સ્થળ બહુવિભાવના કમશઃ ઉપનિષદના સૂક્ષ્મ બ્રહ્મવાદથી છણઇને બૌદ્ધોના શુન્યવાદની તરફ અગ્રેસર બની. ઉપનિષત્કાર અને બૌદ્ધ-જેન કાળની વયમાં વડ દર્શનની પણ કલ્પના થઈ ચૂકી હતી. તેમાં લખ્યોગને આપણે અનીશ્વરવાદી કહી શકીએ. સખ્ય દર્શનમાં સૃષ્ટિકર્તા-હર્તા ઈશ્વરની આવશ્યકતા નથી અને યોગે પણ સાંખ્યની “પુરુષ' ભાવનાને અપનાવીને પુરુષ વિશેષને જ ઈશ્વરની ઉપાધિ આપી.૧૪ આ પ્રમાણેથી કમમાં કમ એટલું સિદ્ધ છે કે વૈદિક હિન્દુ દર્શનમાં પહેલેથી નિરીશ્વરવાદની વિચારધારા પ્રવાહિત થઈ ચૂકી હતી. તેથી એ કહેવું યા સમજવું કે બૌદ્ધો યા જેનાથી નાસ્તિકતા યા નિરીશ્વરવાદને પ્રવાહ ચાલ્યો એ ભ્રાન્ત છે. જે જાતામાં નિરીશ્વરવાદની લહેર પહેલેથી જ ન ફેલાઈ હોત તો બૌહ-જેન નિરીશ્વર-ભાવનાને પ્રોત્સાહન જ ન મળ્યું હત.
જેની માન્યતા અનુસાર કર્મસિદ્ધાંત અને પ્રાકૃતિક તથા સદાચાર સંબંધી નિયમોથી જ અતિરિક્ત એક ચેતન પૌરુષેય ઈશ્વરની કલ્પના અનાવશ્યક છે. જે આપ કહે કે પ્રત્યેક કાર્યને માટે એક કારણ છે, તે જ પ્રકારે સૃષ્ટિરૂપી કાર્યને માટે ઈશ્વરરૂપી કારખુની આવશ્યકતા છે. તે એનો જવાબ મળશે કે ચેતન જ શા માટે, અચેતન જ કારણ કેમ ન મનાવ? ઠીક, જે ચેતનને કારણ માનવામાં આવે તે પ્રશ્ન થશે કે, તે અશરીર છે કે શરીર ? જે અશરીરી કારણ ક ર્ય કરી શકે છે, તે અશરીર કુંભકાર ઘટ કેમ નથી બનાવી લેતે ? છતાં આખરે ઈશ્વરે સૃષ્ટિ કેમ રચી ? મનની મોજથી કે કર્મસિદ્ધાંતથી નાસીપાસ થઈને ! જે મનની મેજથી કહેશો તો ઈશ્વરનિરંકુશ થયે કાર્ય, કારણ અથવા કર્મ અને તેના ભોગથી નાસીપાસ થઈને કહેશો તે તે પરવશ અને પરતંત્ર થયો. અતઃ ચેતન સૃષ્ટિકર્તા ઈશ્વરની સિદ્ધિ આવશ્યક છે. ઈશ્વર વાદના બધા ઉદ્દેશ્યની સિદ્ધિ “ અદૃષ્ટ' (પ્રકૃતિને જ અટલ નિયમ) ની કલ્પનાથી જ થઈ શકે છે.
પરંતુ નિરીશ્વરવાદી કેવા છતાં પણ થાશે જે રીતે પુરુષ-વિશેષ ને ઈશ્વરના સ્થાનાપન્ન બનાવ્યો તે જ પ્રકારે જૈનદર્શને પણ પિતા ! તીર્થકરોને ઈશ્વરના સ્થાનાપન્ન બનાવ્યા. ઈશ્વર અથવા અવતારની પ્રતિ હિન્દુઓની જેવી ભાવના છે, જેનોની પિતાના તીર્થંકર પ્રતિ પણ તેવી ભાવના છે-“જિનેન્દ્ર” થી “ અર્વન' ને આપણે જેનેના ઈશ્વર સમજીએ છીએ. કેમકે એમને માટે “સર્વજ્ઞ', 'દેવ', “પરમેશ્વર' આદિ વિશે
૨૪. સ્ટેફામવિવાદggઃ પુજાવિરોઘ ફડ્યા
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 521638 |
| Book Title | Jain_Satyaprakash 1947 12 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad |
| Publisher | Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad |
| Publication Year | 1947 |
| Total Pages | 36 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Jain Satyaprakash, & India |
| File Size | 17 MB |