________________
132
વિજય પંડ્યા
SAMBODHI
कुसुमायुधप्रियदूतको मुकुलायितबहुचूतकः । શિબિતપાન વાતિ ક્ષિપ્રાપવન છે (૧-૧૩) विकसितबकुलाशोककः काङिक्षतप्रियमानमेलकः । પ્રતિપાત્રનસમર્થવવસ્તીતિ યુવતિસાર્થવા: . (૧-૧૪) इह प्रथमं मधुमासो जनस्य हृदयानि करोति मृदुलानि ।
પશાદિતિ વાનો નથp: યુસુમવા છે (૧-૧૫) કામદેવનો પ્રિયદૂત આગ્ર વૃક્ષો પર મંજરીઓ ઊગાડનાર, રૂસણાંને શિથિલ કરનાર દક્ષિણ પવન વાય છે. (૧૩).
બકુલ અને અશોકને પુષ્પિત કરનાર, પ્રિયજનના મિલનની આકાંક્ષા સેવનાર (વિદેશ ગએલા પ્રિયતમની)પ્રતીક્ષા કરવાને અસમર્થ યુવતીઓ વ્યાકુળ બની રહે છે. (૧૪)
અત્યારે પ્રથમ વસંત લોકોના હૃદયોને કોમળ બનાવે છે. પછી કામદેવ પ્રવેશ માટે અનુકૂળતા મળતાં, પુષ્પનાં બાણથી વધે છે. (૧૫).
આમ સંસ્કૃત નાટકમાં ગીતના તત્ત્વને દર્શાવી શકીએ તેમ છીએ. પણ, જેની ઉપર ચર્ચા કરી તે બ્રુવા' વિશેના સંકેતો બહુ જ જૂજ મળે છે. આનું એક કારણ એ જણાય છે કે, ગીતનો-સંગીતમય ગીતનો ઉપયોગ નાટકમાં અત્યંત વ્યાપક હશે અને નાટક ભજવવાની ભિન્ન ભિન્ન શૈલીઓ અસ્તિત્વમાં આવી હશે. વળી ઉપર નોંધ્યું તેમ સંસ્કૃત નાટક એવા પ્રકારનું છે કે, જેમાં ગમે ત્યારે સંગીતમાં-ગીતમાં સરી પડી જઈ શકે.
સંદર્ભ-સૂચિ: ૧. ડૉ. ગૌતમ પટેલ, “વૈદિક સાહિત્ય અને સંસ્કૃતિ”, ૧૯૭૮ પૃ. ૧૮૪. ૨. તિષ સામનડ્યો . જૈ. સૂ. ૨-૧-૩૬ ૩. એ. બી. કીથ દ્વારા ઉદ્ધત Sanskrit Drama 1999, પૃ. ૧૬. ४. ईसीसिचुम्बिआहिं भमरेहिं सुउमारकेसरसिहाई ।
મોહંસગતિ રૂમમા પમરાગો ઉપસુિનારું . (૨-૪) ૫. આર્યા છંદમાં ૧, ૩ પાદમાં ૧૨ માત્રા
૨ પાદમાં ૧૮ માત્રા અને
૪ પાદમાં ૧૫ ૬. ગીતિ છંદમાં ૧, ૩ પાદમાં ૧૨ માત્રા
૨, ૪ પાદમાં ૧૮ માત્રા, ૭. પૂર્વ અને વેતિ નä તાલુપુરઝનીયમ્ | નાટ્યશાસ્ત્ર ૨૮-૭ પર અભિનવગુણાચાર્ય. ८. नानाभावोपसंपन्नं नामावस्थान्तरात्मकम् ।
નોત્તાનુavi નાચતન્યથા ઉત્તમ ૧-૧૧૨ ના.શા.
