SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 101
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ Vol. xxVII, 2004 धर्माचरण का एक पर्याय - सत्यवाणी 95 ९. मनुस्मृति में सत्यवक्तव्य की प्रशंसा के लिए ८-७४, ७५, ८१, ८२, ८३ एवं असत्यवचन से पाप की उत्पत्ति बताने के लिए श्लोक ८-८९, ९०, ९३-९६, १०१ एवं १०३ है। १०. वाग् दैवत्यैश्च चरुभिर्यजेरंस्ते सरस्वतीम् । अनृतस्यैनसस्तस्य कुर्वाणा निष्कृति पराम् ॥ कुष्माण्डैर्वापि जुहुयाद् घृतमग्नौ यथाविधि । उदित्यूचा वा वारुण्या तृचेनाब्दैवतेन वा ॥ - मनुस्मृतिः (८-१०४, १०५) ११. पी.वी. काणे महाशयने भी लिखा है कि - It is strange that the dharmasastra works should permit perjury to save a culprit from being sentenced to death. - See : History of Dharmaśāstra, (Vol. II), Second Edition, BORI, Pune, 1973, (p. 353). १२. एतच्च प्रमादस्खलिताधर्मविषयत्वे, न त्वत्यन्ताधार्मिकसन्धिकारस्तेनादिविषये ॥ - मनुस्मृतिः (श्रीकुल्लूकभट्टस्य व्याख्यया समुपेता); सं जगदीशलाल शास्त्री, प्रका. मोतीलाल बनारसीदास, १९८३, (पृ. २९३)" . १३. जीवनप्ययं पापकर्मरतिरेव भवति, स्तेयायेव करोतीति तदा सत्यमेव वक्तव्यम् ।। - गौतमधर्मसूत्र १३-२८ इत्यत्र - मस्करिभाष्यम् (पृ. २२२). १४. स्मृतिकार के इस वचन के पीछे भी गौतमधर्मसूत्र का उपजीव्यत्व दिखाई पडता है। जैसा कि - शपथेनैके - सत्यकर्म (गौ. ध. सू. १३-१३) और इस सन्दर्भ में, अद्या मुरीय यदि यातुधानोऽस्मि. । (ऋग्वेद मं.-७-१०४ १५) मन्त्र प्रेरक स्थान है ॥ १५. न वृथा शपथं कुर्यात् स्वल्पेऽप्यर्थे नरो बुधः । वृथा हि शपथं कुर्वन, प्रेत्य चेह च नश्यति ॥ - (मनु. ८-१११) १६. मनुस्मृति के इस विचार का प्रतिध्वनि महाभारत के शान्तिपर्व में भी मिलता है : न नर्मयुक्तमनृतं हिनस्ति, न स्त्रीषु राजन्न विवाहकाले । न गुर्वर्थं नात्मनो जीवितार्थे पञ्चानृतान्याहुरपातकानि ॥ - महाभारते शान्तिपर्वणि (१६०-३०) १७. गौतमस्त्वेतेष्वपि दोषोऽस्तीति मन्यते । तत्र नियमस्थस्य गौतमाभिप्रायो द्रष्टव्यः इतरस्यैकीयं मतमिति ॥ - गौतमधर्मसूत्रम् (२३-३०) इत्यत्र मस्करिभाष्यम्, पृ. ४०३. . १८. न खलु गुर्वर्थेषु (२३-३१) सप्त पूरुषानितश्च परतश्च हन्ति मनसाऽपि गुरोरनृतं वदन्नल्पेष्वप्यर्थेषु ॥ गौतमधर्मसूत्रम् (२३-३२) ॥ १९. शारीरिक दण्ड में शरीर का ताडन या कोई अङ्ग का छेदन रूप 'वधदण्ड' का समावेश होता है । द्रष्टव्या मनुस्मृतिः (८-१२९, १३०). २०. ईशादि नौ उपनिषद्, 'सं. हरिकृष्णदास गोयन्दा, गीताप्रेस, गोरखपुर, सं.२०४३ (ग्याहरवाँ संस्करण): पृ. ३७. २१ अर्थप्रयुक्तवचनं सत्ये नियम्यते । यथादृष्टं श्रुतं च सत्यम् । प्रियं ब्रूयात् । द्वितीयोऽयं विधिः । औदार्यादिगुणानुकथनं परस्यादृष्टेनापि केनचिदवसरेण । तथा पुत्रजन्मादि 'ब्राह्मण पुत्रस्ते जात' इत्यसत्यपि स्वप्रयोजने यदि सत्यं तद्वक्तव्यम् । यदि तस्य तन्न विदितम् ॥ - मनुस्मृतिः (Vol. II, अ. एवं ४) सं. ज. ह. दवे., भारतीय विद्याभवन, मुंबई, १९७५ (p. 402) इत्यत्र मेधातिथिः ॥ २२. अप्रियं यथा 'ब्राह्मण कन्या ते गर्भिणी' - तदसत्यं न ब्रूयात्, सत्यमपि कन्यागर्भग्रहणम् अप्रियत्वाद् अप्रकाश्यम् । सत्यां गतौ तूष्णीमासितव्यम् ॥ - तत्रैव (पृ. ४०२) २३. यथा दृष्टश्रुतमप्यप्रियं 'पुत्रस्ते मृत' इत्यादि न वदेत् प्रियमपि मिथ्या न वदेत् ॥ - तत्रैव कुल्लूकः (पृ. ४०२) २४. महाभारतम् । (चतुर्थ खण्ड); गीताप्रेस, गोरखपुर, संवत् - २०५८ (नवम संस्करण), पृ. ३६९३.
SR No.520777
Book TitleSambodhi 2004 Vol 27
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJ B Shah, N M Kansara
PublisherL D Indology Ahmedabad
Publication Year2004
Total Pages212
LanguageEnglish, Sanskrit, Prakrit, Gujarati
ClassificationMagazine, India_Sambodhi, & India
File Size25 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy