________________
10
REFERENCES :
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
KADHA VALLABH TRIPATHI
NŚ CHAP. XVII. part I., p.391.
अत स्वाभिनयान्तर्भूतत्वेऽपि पृथगुपात्तिम्। तस्य वैस्वयंप्रधानस्य स्तोत्रशब्दद्वारेण यागोपकारकारित्वात् । पाठ्यमपि स्वयंपेतम् । ऐकस्वर्ये काक्वमावाभ्यां च स्वस्वादौ ( चेकस्वभावाच्च स्वरादौ ) गतिरूपापत्तेरिति हि वक्ष्यामः ।.. पाठ्यगतस्वरप्रसङ्गात् तदनन्तरं सामयो गीतं जग्राहेत्युक्तम् । उपरञ्जकत्वेन हि पश्चात् तस्याभिधानं न्याय्यमिति केचित् । गीतं प्राणाः प्रयोगस्य इति क्ष्यामाणत्वात् । तदायत्तत्वाद् रसचर्वणायाः समुचितस्यात्रैवाभिधानमित्यस्मदुपाध्यायाः । चकारेणेतत् तल्पकक्ष्यतामाह एक्कारेण गीतमात्रं ततो गृहीतं गीतिषु सामाख्या (जैमिनि २-१-३६) इति न्यायात् । तदाधारधवापदयोजनृग्वेदादेवेति दर्शयति ।... आध्वर्यवकर्मप्रधाने तु यजुर्वेदेङ्गकर्मणा प्रदक्षिणिगमनादिक्रम एव प्रथमम् ।
(Abh. part I, p.15)
क्वनु खलु संस्थिते कर्मणि सदस्यैरनुज्ञात ? श्रमक्लान्तमात्मानं विनोदयामि ?
(Abhijñanasākuntala, Act III)
Pramod Kale : Theatric Universe, p. 4.
R.V. Jagirdar : Drama in Sanskrit Literature, pp. 35-36
British Drama, p. 15.
तं विक्रयिणे प्रयच्छति । पञ् चकृत्वः सौमं पणते । स आह- सोमविक्रयिन्, क्रय्यस्ते सोमो राजा ३ इति । क्रय्य इत्याह सोमविक्रयी । तं वै त ऋणानीति । क्रीणीहीत्याह सोमविक्रयी । कलया ते क्रीणानीति । भयो वातः सोमो राजार्हतीति सोमविक्रयी भयः एवातः सोमो राजाईति महांस्त्येव गोर्महिमेत्यध्वर्युः गौर्व प्रतिधक् तस्यै शतं तस्यै शतस्तस्यै दधि, तस्यै मस्त तस्वा आमिक्षा तस्यै वाजिनमिति ।
I
1
4
SAMBODHI
J
भय एवेत्यतः प्रभृति चतुरावर्तयति । एकैनेनान्ते पणते शफेन पदार्थेन गया ते कीणानीत्यन्तः प्रश्नान्ते प्रश्नान्ते।
पर्वेण आग्नीध्नीय ब्रह्मचारी उदतिष्ठेत्। बहिर्वेदि पुंश्चली दक्षिणाभिमुखी सा प्रयात् धिक् त्वां जालिम पुंश्चली ग्रामस्य मार्जन परुषस्य परुषस्य शिश्नपणेजनि इति ब्रह्मचारी
,
(KSS. 7.7.22-7.8.12) दुखरितिनवकोर्णिन् इति ।
एवम् आतृतीयं व्यत्यासम् । (Latyayana SS. 4.3.9.12)
The Indian Theatre, p. 9
History of Sanskrit Literature, Macdonnel, p. 346.
नाटकान्यपरे प्राहुर्हास्यानि विविधानि च । (Rama. 11)
AV, X, 10.20; XV. 6.4
ये तावदेते शौमनिका नामैते प्रत्यक्षं कंसं घातयन्ति प्रत्यक्षं च बलिं बन्धयन्ति इति । चित्रेषु कथम् ? चित्रैष्वपि उद्गूर्णा निपतितताश्च प्रहारा दृश्यन्ते । कंसकर्षण्यश्च ।
ग्रंथिकेषु कथम ? - यत्र शब्दगडुमात्रं लक्ष्यते । ते अपि तेषामुत्पत्तिप्रभृत्याविनाशाद् ऋद्धी व्याचक्षाणा सन्तो बुद्धिविषयं