Sambodhi 1983 Vol 12

SR No.: 520762
Original Sutra Author: N/A
Author: Dalsukh Malvania, H C Bhayani, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1983
Total Pages: 326
Language: English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati
Classification: Magazine, India_Sambodhi, & India
File Size: 11 MB

Page 51

R. S. Betai
*
यास्यत्यद्य शकुन्तलेनि हृदय सस्पृष्टमुष्कण्ठया कण्ठ. स्तम्भितबापवृत्ति कलुषश्चिाताजई दर्शनम् । वैक्लव्य मम तादीशमहो स्नेहादरपोकसः पाड्यन्ते गृहिणः कथं नु तनयाविश्लदुःख वं. ॥
(अभिज्ञानशाकुन्तलम् 4.5)
ro-day Sakuntala will leave". With this very thought my heart is deeply touched and shaken by anxiety, my throat goes sore by the flow of tears that I try to control, my vision is bluried by worries. If I, a forester were to suffer this sorrow through love, what must indeed be the suffering of worldly men and women at the very first separation from their daughters ?"
This brings us to the fine expression that Anandavardhana gives to one basic reality of human life, for the first time in Sanskrit poetics. There is a unique excess of sweetness and delicacy as we may add, in the exprience of love in separation and pathos which dominate the human heart, so much so that Vipralmbha S'ộngāra and Karuna become the most dominant of all human einotions, and they are the most delicate, the sweetest and the nost appealing of all human emotions. The important statements of Anandvardhana in the matter are as follows:
शङ्गार एव मधुरः परः प्रलादनो रसः ।
तन्मय काव्यमाश्रित्य माधुर्य प्रतिष्ठति ॥७॥ तत्प्रकाशनपरशब्दार्थतया काव्यस्य स माधुर्यलक्षणो गुण: । श्रव्यत्व पुनरोजसोऽपि साधारणमिति ॥१७॥
शृङ्गारे विप्रलम्भारव्ये करुणे च प्रकर्षवत् ।
माधुर्यमाद्रतां याति यतस्तत्राधिकं मनः ॥८॥ विप्रलम्भशृङ्गारकरुणयोस्तु माधुर्यमेव प्रकवत् । सहृदयहृदयावर्जनातिशयनिमित्तवादिति ॥८॥
शृङ्गारस्याङ्गिनो यत्नादेकरूपानुबन्धनात् ।
सर्वेष्येव प्रभेदेषु नानुप्रास: प्रकाशकः ॥ मलिनो हि शृङ्गारस्य ये उक्ता प्रभेदास्तेषु सर्वे ध्वेकप्रकारानुबन्धितया प्रबन्धेन प्रवृत्तोऽनुप्रासो न व्यजकः । अङ्गिन इत्येतेनागभूतस्य शृङ्गारस्यैकरूपानुबन्धानुप्रासनिबन्धने कामचारमाह ।।
ध्वन्यात्मभूते शृङ्गारे यमकादिनिबन्धनम् ।।
शक्तावपि प्रमादित्य विप्रलम्भे विशेषतः ।।५।। ध्वनेरात्मभूतः शृङ्गारस्तान्पर्येण वाच्यवाचकाभ्यां प्रकाश्यमानस्तस्मिन्यकादीनां यमकप्रकाराणां निबन्धन दुष्करशब्दभङ्गालेषादीनां शक्तावपि प्रमादित्वम् । “विप्रलम्भे विशेषत" इत्यनेन विलास सौकुमार्यातिशयः रव्याप्यते ॥