________________
બાપાલાલ વૈદ્ય
છે ખાત- વત્રા બારમા પાકનું અનાજ કમ વિનાનું હોય છે. આજની પરિભાષામાં
વાબ તા એના નથી હોતા પૂરતા રિમિન્સ કે થિી હોતા પૂરતા ખનિજ (minerals) નવ–ન, વન્ય પચવામાં ભારે હોય છે તે કર કર છે અને પચતું નથી એક વર્ષનું
જૂનું અનાજ (ધા ય ખાવામાં લેવું જોઈએ સુ કહુ છે કે નવું વાન્ય આદિ ક ય ક ા - જન સુપા-૫, બય, પાપણુપ્રદ હોય છેએક વર્ષ કરતા ૧ વખત અનાજને ખી મુકવાથી તેના જ ગુરુતા–ભારેપણુ –હોય છે તે જ કમી પાવે છે તેનું વીર્ય એનાથી જતુ રહેતુ નથી ધાન્યનું વીર્ય તે ક્રમે કરી એ થાય છે " વધ એટલે આજે જેને alkaloids આ કેવા કહે છે તે અથવા મનમ- 14 પનું આ નિયમ ફન ધાન્યને (cereals) જ લાગુ પડે છે
ગમી ધાન્યને (legumes) નહી -ળમાત્ર તે નવા જ ખાવા જોઈએ ? વિરત ખાતા કે બુગાતા ધાન્ય –અકુરિતધા –જેને આપણે વૈઢા કહીએ તે
વાં અને ગાયોને ખાવાથી તેમાં વિટામિનો વધ છે એમ આજે ભનાય છે આયુવેદ વેઢાને ખાન-આખ બગાડનાર–માને છે કે દ્રવ્યને વિપાક અમ્સ થાય, જ વિરહ કરનાર રાવ તે દ્રવ્ય લેવી બગાડ છે એટલે વૈઢા વિદાહિ (acid base) કવાથી તેમજ તે વાય, વિખભાપિટમાં ગુડગુડાટ મચાવનાર હોવાથી ખાવા ન
એ એમ આયુર્વેદ માને છે. વિદ–ને અ કુરિત ધાન્ય–એક અર્થ છે બીજે અર્થ એ છે કે જે અનાજની આ કુરિત થવાની શકિત જ નષ્ટ થઈ હોય એવા ધાન્ય પણ વિરૂદ્ર ગણાય છે
પરતુ વિક' ને અર્થ વૈદ્રા-અકુરિત ધાન્ય–જ સાચો લાગે છે સુશ્રુત આગળ પર ( સ. ૪૫-૮૦૫) પણ ભારપૂર્વક કહે છે કે fકારના મા ગુનિતા |
विवाहोपखनना क्षा रधिप्रदूषणा ॥ અ -બ્રણગાન ધાન્ય પચવામાં ભારે, વાત અને પિત્તને કરનારા, વિદાહ (ગુજરાતીમાં કન દાઝ-છાતીમાં અગન બળવો તે અને ઉકલેશ (મૅળ) કરનાર, રૂક્ષ (લુ ખા મા નહને ભાગ આછા હોય તે) અને આખને બગાડનારા હોય છે
લઘુતર ધાન્ય – વાવ્યા પછી જે જ નદી ઊગી નીકળી પાકે છે તે પચવામા લઘુતર
બાન ના પવવામાં વિશેષ હવા-ગણાય છે. એમ ચરકે કહ્યું છે “ચલાઉઝર बोधित धान्य परित्य अति गौरवम् । न तु त्यजति तवीर्य क्रमशो विजहाति तत् ॥ “ષષ નૌષા સમિતિન રાતે ” = [ ૨૭-૨૦૨ “માલીતમ પરત (ચે છે અયાન એક વર્ષ રાખી મુકયા ૫છીના ચરક લૂક અને શમી ધાન્ય બને
ના-એક વર્ષ બાદના–વવા કહે છે છે અને તે સારા નાના વા નિ મુશ્રુત ઉપરની ભાનુમતી વ્યાખ્યામાં
સંપાદિન (જુ સુ ૪૬-૫૧)
