Sankalan 10

SR No.: 520410
Original Sutra Author: N/A
Author: Viniyog Parivar
Publisher: Viniyog Parivar
Total Pages: 32
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Sankalan, & India
File Size: 8 MB

Page 17

ઑગસ્ટ ૧૯૯૬
સલોઝ
વિનિયોગ પરિવાર ટ્રસ્ટ
સમગ્ર ભારતમાં માત્ર ૮ મીટર પાણીનું સ્તર નીચું ગયું છે જયારે
ગુજરાતમાં ૩૦થી ૫૦ મીટર પાણીનું ઉતરી રહ્યું છે : ૨૦૦૦માં
સ્તર નીચે નહીં મળે !
ઉંડાઈ સુધી જઈએ ત્યારે માંડ સારા જથ્થામાં પાણી પ્રાપ્ત થાય છે.
પણ ખૂબ ઝડપથી થાય છે. આ ખાસ કુવાને પરકોલેટીગ વેલ’ કહે છે. કુવામાં જમીનના જીવાણુઓ (માઈક્રોબ્સ)ને પાણી શુધ્ધ કરવાની ખૂબ સારી તક મળે છે. કુવાના ઉપરના ભાગમાં એક ખાસ પ્રકારનું પત્થરોનું બનાવેલું ફિલ્ટર બનાવેલું હોય છે. જે જાડા કચરાને ઉપરથી જ રોકી રાખે છે.
અમદાવાદ, દેશના સૌથી મોટા અને વિકસિત શહેરોમાં સાતમું સ્થાન ધરાવતા અમદાવાદમાં ગણત્રીના વર્ષો પછી પીવાના તથા અન્ય ઉપયોગ માટે પાણીની ગંભીર કટોકટી સર્જાશે તેવી આગાહી વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા કરવામાં આવી રહી છે. જે ઝડપે પાણીના સ્તર શહેરમાં નીચે જઈ રહ્યા છે તેની સરખામણીમાં તેના આયોજનનું કાર્ય લેશમાત્ર ગંભીરતાથી લેવામાં માવી રહ્યું નથી.
૧૯૦ ચોરસ કિલોમીટરથી થોડા વધુ વિસ્તારમાં પ્રસરેલા અમદાવાદની પ્રજા આજે પણ પાણીની તંગીનો અનુભવ અનેકવાર કરી ચુકી છે. શહેરની પાણીની કુલ જરૂરીયાતનો ૨૦ટકા હિસ્સો ગ્રાઉન્ડ વોટર એટલે કે ભૂગર્ભ જળની મદદથી સંતોષવામાં આવે છે. વળી સતત વધતી જતી વસ્તી, ઔદ્યોગિક વિકાસ, આસપાસના ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં વધેલી સિંચાઈની સુવિધા તથા વારંવાર ઉભી થતી દુષ્કાળની પરિસ્થિતિને કારણે અમદાવાદમાં પાણીના તળ ભયજનક રીતે પ્રતિ વર્ષ ૨ થી ૩ મીટર એટલે કે ૮ થી ૧૦ ફૂટ નીચે જઈ રહ્યા
છે.
સમગ્ર દેશમાં પાણીના સતત નીચે જઈ રહેલા તળે ચિંતાનું વાતાવરણ પેદા કર્યું છે. સેન્ટ્રલ ગ્રાઉન્ડ વોટર બોર્ડ દ્વારા સુપ્રિમ કોર્ટમાં રજુ કરેલો અહેવાલ જણાવે છે કે ભારતભરમાં લગભગ દરેક પ્રદેશમાં પાણીનું સ્તર ૧૯૮૩ થી ૧૯૯૫ની વચ્ચે ૮ મીટર જેટલું નીચું ગયું
છે.
અમદાવાદમાં આવેલી ફીઝીકલ રીસર્ચ લેબોરેટરીના વોટર સાયન્સના વિભાગમાં છેલ્લાં ૨૩ વર્ષથી આ અંગે સંશોધન કરવામાં આવી રહ્યું છે. પી. આર. એલા વૈજ્ઞાનિકોએ કેટલાક ઉપાયો પણ શોધી કાઢયા છે, પરંતુ તેને અમલમાં મૂકવા તથા સફળ બનાવવા અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન તેમજ શહેરની જનતા સમગ્ર પ્રશ્નની ગંભીરતાને સમજીને આવતી પેઢીના હિતમાં મા અંગે સક્રિય રીતે વિચારવું જોઈએ.
પી.આર.એલ.ના વોટર મેનેજમેન્ટના નિષ્ણાત વૈજ્ઞાનિક શ્રી સુશિલ ગુપ્તાનું કહેવું છે કે પાણીનો વપરાશ અને ક્વોલીટી ઓફ લાઈફ' પરસ્પર સંકળાયેલા છે. સારૂં જીવન જીવવા માટે પુરતા પ્રમાણમાં પાણી વાપરવું જ પડે. આથી પાણીનો વપરાશ ઘટાડો તેવી સલાહ આપી શકાય નહી. એટલું જરૂર કહી શકાય કે પાણીનો બગાડ ઘટાડો
પરંતુ અમદાવાદ અને ગુજરાતની સ્થિતિ તો તેનાથી પણ વધુ ચિંતાજનક છે. અમદાવાદ તથા મહેસાણામાં તો પાણીનું સ્તર ૩૦ થી ૫૦ મીટર જેટલું નીચે ગયું છે.
એક સર્વે દ્વારા પ્રાપ્ત વિગતો અનુસાર પશ્ચિમ અમદાવાદ એટલે કે નદીના પશ્ચિમ વિસ્તારમાં ૧૯૮૫માં ૪૦ મીટરની ઉંડાઈએ પાણી મળતું હતું જયાં ખાજે ૧૦૦ થી ૧૧૦ મીટરની ઊંડાઈએ પાણી મળી રહ્યું છે. જયારે પાણીના હાલના વપરાશ તા સોસાયટીનો દ્વારા આડેધડ રીતે બોર કરીને ખેંચાતા પાણીને કારણે ૨૦૦૦ની સાલમાં પાણી ૧૫૦ થી ૧૬૦ મીટરની ઉંડાઈએ પહોંચી જશે.
તે કહે છે કે પાણીના પ્રશ્નને ઉકેલવાનો સાચો વિકલ્પ ભૂગર્ભ જળને રી-ચાર્જ કરવાનો તેમજ 'વેસ્ટ-વોટર' એટલે કે વપરાયેલા પાણીનો પુનઃ ઉપયોગ કરવાનો છે.
વળી આજે આપપાયેલા પાણીની કોઇને
જરૂર નથી. પરિણામે તે ડ્રેનેજ મારફતે નદીમાં વહી જાય છે અને વેડફાઈ જાય છે એટલું જ નહીં પરંતુ પ્રદુષણ પણ પેદા કરે છે.
પ્રોફેસર સુસિલ ગુપ્તાનું કહેવું છે કે આ પાણીને ખુબ સરળ અને સામાન્ય ટ્રીટમેન્ટ આર્પાને અન્ડર ગ્રાઉન્ડ કરી દેવામાં આવે એટલે કે ભૂગર્ભ જળમાં ઉતારી દેવામાં આવે તો પાણીના પ્રશ્ને મોટી રાહત થઇ જાય.
મોટા ડેમ બાંપવાથી પાણી મળશે તે વાત સાચી. પરંતુ તેનાથી પાણીની બધી સમસ્યાઓ નિવારી શકાય તેમ નથી. ધરણ કે એક તો ડેમમાં પાણીના સ્ટોરેજની ક્ષમતા મર્યાદીત છે. વળી બીજું તેમાં પાણીની આવક વરસાદ પર આધારીત છે અને ગુજરાતમાં વરસાદ ખૂબ જ અનિયમિત છે. એટલું જ નહીં પરંતુ નર્મદામાંથી અમદાવાદને પાણી મળે તો એનો અર્થ એ છે તે અન્ય કોઈ વિસ્તારને તો તેટલું ઓછું પાણી જ મળશે. મામ સાચો વિકલ્પ અમદાવાદના પાણીના સ્તરને પુનઃ ઉંચુ લાવવાનો જ બની રહેશે.
પી.આર.એલ.ના વૈજ્ઞાનિકોએ કેટલીક સરળ પધ્ધતિ શોધી ઘટી છે કે એને પે આપણે જેને વપરાયેલું કે ગંદુ કહીએ છીએ તેવું પાણી જમીનમાં ઉતારી શકાય. તેટલું જ નહીં પરંતુ આ ગંદુ પાણી જ સ્વચ્છ થઈ જાય અને આપણે તેનો ઉપયોગ કરી શકીએ. આ સમગ્ર પદ્ધતિને તેમણે 'અક્ષયધારા' નામ
આપ્યું છે.
પોતાના અભ્યાસ અને સંશોધનને આધારે શ્રી ગુપ્તા કહે છે કે ગુજરાત અને અમદાવાદમાં વરસાદની પેટર્ન” થોડીક વિચિત્ર છે. દર વર્ષે અહીં ૧ થી ૯ તબક્કામાં વરસાદ પડે છે. આ પેટર્ન અનેક મુશ્કેલીઓ સર્જે છે. તબક્કામાં પડતા વરસાદને કારણે દુષ્કાળની સ્થિતિ રહે છે, અને જયારે વરસાદનો તબક્કો ચાલુ હોય ત્યારે એટલો બધો વરસાદ પડે છે કે તે પાણીનો સંગ્રહ થઈ શકતો નથી અને તે દરિયામાં વહી
અક્ષયધારા પ્રોજેક્ટમાં વરસાદી પાણીને પણ ભૂગર્ભમાં ઉતારી દેવાનો ખ્યાલ છે. જેનું કારણ એ છે કે આ પાણી ખુબ જ સ્વચ્છ હોવાથી વેસ્ટ વોટરનું પ્રદુષણ ઘટાડી શકાય.
વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલી આ પધ્ધતિ અત્યંત સરળ છે. આમાં એક ખાસ પ્રકારનો કુવો બનાવવામાં આવે છે. જેની પાણી સંગ્રહ કરવાની ક્ષમતા બહુ વધારે હોય છે. સાથે સાથે તેમાં પાણીનું જમીનમાં પ્રસાર
વિકસાવાયેલ અક્ષયધારા ટેકનીક : તમારા ઘરમાં નોન ટોઈલેટ વેસ્ટ વૉટરનો વગર ખર્ચો ઉપયોગ થઈ શકે !
ગુ. સ. તા. ૧૬ -ઉ
~~
મધ્ય અમદાવાદ એટલે કે કોટ વિસ્તારની સ્થિતિ તો આનાથી પણ ગંભીર છે. મા વિસ્તારમાં તો આજે ૧૨૦ થી ૧૩૦ મીટરની
પી.આર.એલ. દ્વારા
પાણી
જાય છે. ડેમ પણ આ પાણીનો સંગ્રહ કરી શકતો નથી. કારણ કે આપણા ડેમની પાણીના સંગ્રહની શક્તિ તેના કેચમેન્ટ વિસ્તારમાં પડતા વરસાદના ૧/૩ ભાગ જેટલી છે. આથી વધારાનું પાણી તો દરીયામાં જ વહી જાય છે.
શ્રી ગુપ્તા કહે છે કે ડેમ મોટે ભાગે પર્વતીય વિસ્તારમાં બંધાય છે એને ત્યાંથી પાણી કેનાલ વાટે પ્રજા સુધી પહોંચાડવું પડે છે. આને બદલે જ્યાં વસ્તી છે તે જ વિસ્તારમાં પાણી મળી રહે તેવું આયોજન આજે ખુબ જ જરૂરી છે. આ માટે બે સોર્સ છે. (૧) વરસાદ પણ તેની સીઝન માંડ ૩ મહીનાની છે અને અમદાવાદમાં માંડ ૧૦ થી ૧૫ દિવસ જ સારો કહી શકાય તેવો વરસાદ પડે છે. (૨) બીજો મોટો સોર્સ છે વેસ્ટ વોટર. અમદાવાદમાં આજે આપણે ૧૫૦ મીલીયન ક્યુબિક મીટર વેસ્ટ વોટર ઉત્પન્ન કરીએ છીએ, પાણીનો આ જથ્થો ખુબ મોટો છે અને તે વર્ષના ૩૬૫ દિવસ ઉપલબ્ધ છે. કારણ કે રોજે-રોજના વપરાશમાંથી જ વેસ્ટ વોટર મળી શકે છે.
16
આ વેલ સાથે વરસાદી પાણી તથા ઘરના વેસ્ટ વોટરની પાઈપ લાઈન બ્રેડી દેવામાં આવે છે તે કુવાને ઉપરથી ચણી લેવાય છે. ત્યારબાદ જમીનમાંના બેક્ટેરીયા જ ડ્રેનેજના પાણીને શુધ્ધ કરવાનું કામ કરે છે. જેમાં કેટલીક રાસાયણિક પ્રક્રિયા પણ આપમેળે જ થતી હે છે.
* મા વેલથી ૧૦ થી ૧૫ મીટર દૂર ૩૦ થી ૪૦ મીટરની ઉંડાઈ સુધીનો ટ્યુબવેલ બનાવવામાં આવે છે. જેની મદદથી પાણી બહાર ખેંચીને તેનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.
પ્રો.ગુપ્તા કહે છે કે જમીન તથા બેક્ટેરીયાને કારણે શુધ્ધ થયેલું આ પાણી એટલું શુધ્ધ હોય છે કે તે પીવા સિવાય ખાવાધોવા સહિત ધરવપરાશના તમામ કાર્યો માટે આરામથી વાપરી શકાય છે. આ ઉપરાંત ઔધોગિક વપરાશ, ખેતી વગેરે માટે પણ મ પાણી સંપુર્ણ વાપરવા લાયક હોય છે.
વળી આ પાણીને પુનઃપર્કોલેટીંગ વેલમાં નાંખીને રી-ચાર્જીંગના ઉપયોગમાં લઈ શકાય
છે.
આપણા ઘરમાં ટોઇલેટ સિવાયનું કપડા - વાસણ ધોવાના કે તેના જેવા અન્ય કામમાંથી નીકળતા પાણીનું પ્રમાણ ખુબ જ વધુ હોય છે. જેને નોન ટોયલેટ કે વોર્નકે ઓળખવામાં આવે છે. જેનું પ્રદુષણ પ્રભાત. ખુબ જ ઓછું હોય છે.
દરેકના ઘરમાં ટોઇલેટની ડ્રેનેજ લાઈન અને અન્ય વપરાશની ડ્રેનેજ લાઈન મન * રીતે અલગ જ હોય છે. જે ગટર જોડાક ધ સ્થળે એક થઈ જાય છે. આથી જરૂરીયાત માત્ર નોન-ટોઇલેટ વેસ્ટ વોટરની પાઈપ લાઈનને પર્ફોલેટીગ વેલ સાથે જોડી દેવાની છે. જે દરેક ઘટ આ વ્યવસ્થા ગોઠવે તો લાંબા ગાળે ઘર વપરાશના પાણીનો સમગ્ર પ્રશ્ન ઉલી જાય અને કોર્પોરેશનની જવાબદારી માત્ર પીવાનું સ્વચ્છ પાણી પુરું પાડવાનું રહે તેટલી હદે આ માયોજન સફ્ળ થઇ શકે તેમ છે.એમ પી.આર.એલ.ન્ય નિષ્ણાતો માની રહ્ય છે.