________________
30
Dr. S. K. Bharadwaj
the enjoyer of infinite bliss after liberation. The two statements of Sānkhya doctrine that the puruşa is an enjoyer (bhoktā ) and at the same time an indifferent seer appear to be inconsistent but the Jaina philosophy has no such ambiguity.
The Jaina doctrine, as propounded in Pañcasūtrakam, is not atheistic. Though it does not mention any God as the controller of the Universe but it enjoins obeisance and obedience to the liberated souls giving such epithets as the lord of the universe (paramalokanātha ) and Bhagavāna to them. It is a doctrine of righteousness and human service conducive to the worldly existence. References 1. "Kitam Cirantanācāryairvivrtaṁ ca jākinimahattarāsūnu sri Haribhadrācāryaiḥ".
Pancasūtrakam, Ed. Muni Jambuvijayaji, p.79, f.n.2. 2. "ha khalu anāi Jive anādijivassa bhave anādikammasanjoganiwattiye,
dukkharūve, dukkhaphale, dukkhānubandhe." Ibid, p. 3. 3. Ibid, p. 3. 4. "Asadakaranādupādānagrahanāt, sarvasambhavā bhāvāt
saktasya sakyakaranat kāranabhāvācca satkāryam." Sārkhya-kārikā, 9. 5. "Nāsato vidyate bhāvo nābhavo vidyate satan." Gitā, 2.16. 6. "Jātasya ni dhruvo mrtyurdhruvam janma mrtasya ca." ibid, 2.27 7. "Kitakatve'pi pravāhatstathāvidhakālvat anäditvāvirodhāt." Pañcasūtrakaṁ, p. 6. 8. See F. N. 2 above. 9. "Tatra dunkharūpah, janma-jarā-marana-roga-soka rūpatvāt, etesām ca dun
khatvāt, tathā duḥkhaphalah, gatyantare'pi, janmādibhāvāt, tathā duḥkhānu
bandhan, anekabhavavedaniya karmavahatvāt." Pañcasūtrakam, p. 6. 10. "Svobhāvā martyasya yadantakaitat sarvendriyāṇāṁ jaryanti teja). api sarvam jivitamalpameva tavaiva vāhāstava nrtyagite.
Kathopanişad, 1. 1. 26. 11. "Avidyāyāmantare vartamānāḥ svayaṁ dhirāņ panditammanyamānāņ. . Dandramyamānāḥ pariyanti mūdhā andhenaiva niyamāṇā yathāndhah."
Ibid, 1.2. 12. "Mātrāsparśāstu kaunteya sitosnasukhadunkhadā
Agamapāyino'nityāstānstitikşasva bhārata." Gitā, 2.14. 13. Duhkhatrayābhighātājjijñāsā tadabhighātake hetau." Sankhya-kārikā, 1. 14. Eyassa nam vochhiti sudhadhammão.
Suddhadhammasampatti pāvakammavigamão." Pañcasūtrakam, p. 6.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org