________________
૧૦૮
જિનતત્વ
વર્તમાન ચોવીસીના ચોવીસ તીર્થંકરોનાં લાંછન નીચે પ્રમાણે છે.
(૧) ઋષભદેવ - બળદ, (૨) અજિતનાથ - હાથી; (૩) સંભવનાથ - ઘોડો; (૪) અભિનંદનસ્વામી - વાંદરો; (૫) સુમતિનાથ - ક્રીપલી; (૬) પદ્મપ્રભુ - કમળ (પદ્મ); (૭) સુપાર્શ્વનાથ - સ્વસ્તિક (સાથિયો), (૮) ચંદ્રપ્રભુસ્વામી - ચંદ્ર; (૯) સુવિધિનાથ - મગર; (૧૦) શીતલનાથ - શ્રીવત્સ; (૧૧) શ્રેયાંસનાથ - ગેંડો; (૧૨) વાસુપૂજ્યસ્વામી - પાડો; (૧૩) વિમલનાથ - ભૂંડ, (૧૪) અનંતનાથ - બાજ; (૧૫) ધર્મનાથ - વજ; (૧૬) શાંતિનાથ - હરણ; (૧૭) કુંથુનાથ - બકરો; (૧૮) અરનાથ - નવાવર્ત, (૧૯) મલ્લિનાથ - ઘડો અથવા કુંભ (કળશ); (૨૦) મુનિસુવ્રતસ્વામી - કાચબો; (૨૧) નમિનાથ - નીલકમળ; (૨૨) નેમિનાથ - શંખ; (૨૩) પાર્શ્વનાથ - સર્પ અને (૨૪) મહાવીર સ્વામી - સિહ.
ચોવીસ તીર્થંકરોનાં લાંછનો અનુક્રમે જણાવતાં શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્યે અભિધાનચિંતામણિમાં લખ્યું છે :
वृषो गर्जोऽश्वः प्लवंगः क्रौञ्चोऽब्ज स्वस्तिकः शशी। मकर: श्रीवत्सः खड्गी महिष शुकरस्तथा।। श्येनो वज्र मृगश्छागो नन्द्यावर्तो घटोऽपि च।
कूर्मो नीलोत्पलं शङ्ख: फणी सिंहोऽर्हतां ध्वजः।। હેમચંદ્રાચાર્યે લાંછન માટે અહીં “ધ્વજ' શબ્દ પ્રયોજ્યો છે.
શ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ “વિચારસારપયરણમાં ચોવીસ લાંછનો પ્રાકૃત ભાષામાં નીચે પ્રમાણે અનુક્રમે આપ્યાં છે :
वसह गय तुरय वानर कुञ्चो कमलं च सत्यिओ चन्दो। मयर सिखिच्छ गण्डय महिस वराहो य सेणो य।। वज्ज हरिणो छगलो नन्दक्तो य कलस कम्मो या
नीलुप्पल सङ्ख फणी सीहा य जिणाण चिन्धाई।। શ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ લાંછન માટે અહીં ‘ચિન' (પ્રા. ચિન્હ) શબ્દ પ્રયોજ્યો છે.
તીર્થકરોની માતાને આવતાં સ્વપ્નોની બાબતમાં જેમ જેતામ્બર અને દિગમ્બર પરંપરા વચ્ચે થોડો ભેદ જોવા મળે છે તેમ તીર્થંકરોનાં લાંછનની બાબતમાં પણ શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર પરંપરા વચ્ચે થોડો ભેદ જોવા મળે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
