Aetihasik Tirth Pavagadh Champaner

SR No.: 230048
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnaminrao Bhimrao
Publisher: Z_Arya_Kalyan_Gautam_Smruti_Granth_012034.pdf
Publication Year: 1982
Total Pages: 12
Language: Gujarati
Classification: Article & Tirth
File Size: 946 KB

Page 3

dedostadestesteste deste destacadededededededede stadsbestosteste desta destestadestastostadastestostessestedadadadadasectesh dostostestasedestei
ચાંપનાથ મહાદેવનું સ્થાન પણ બતાવવામાં આવે છે. “કંદ પુરાણ”માં “પાવકાચલ માહામ્યમાં આ સ્થળનું શિવ અને શક્તિના સ્થળ તરીકે વર્ણન છે. પરંતુ એ માહામ્ય
સ્કંદ પુરાણમાં બહુ પ્રાચીન હોય એમ માની શકાય એવું નથી. પાછળથી ઉમેરાયેલું હોય એવું લાગે છે. એની વિસ્તૃત ચર્ચાને અહીં સ્થાન નથી.
પર્વતે ઉપર આવેલા સુંદર સ્થળમાં તીર્થસ્થાન સ્થાપવું એ દરેક સંપ્રદાયના અનુયાયીઓને ગમે છે. એટલે પાવાગઢ ઉપર ઘણા પ્રાચીન સમયથી દરેક સંપ્રદાયનાં તીર્થો હશે એમ માનવામાં વાંધો નથી. ચાંપાનેર–પાવાગઢના ઐતિહાસિક ઉલેખે સેલંકી સમય પહેલાંના મળતા નથી, એ ઉપરથી જ એ સમય પહેલાં આવા મને હર સ્થળમાં કેવળ જંગલ જ હશે એમ માની શકાય નહીં. ઉલ્લેખના અભાવથી વસ્તુને અભાવ સિદ્ધ થઈ શકતો નથી, એવા ઘણા દાખલા ઈતિહાસમાં મળે છે. ચાંપાનેર, પાવાગઢ ગુજરાતની પૂર્વ સરહદ પર હોવાથી અને ગુજરાત – માળવાની હદ ઘણી વાર હેરફેર થયા કરી છે, તે કારણથી એના ઉલ્લેખો ઓછા હોય એમ લાગે છે. શક્તિપૂજાનું તીર્થ અને દંતકથાઃ
આજે તે પાવાગઢ મહાકાલીનું પવિત્ર તીર્થ મનાય છે. પર્વત ઉપર જૈનેનાં મંદિર છે, એટલે જૈન તીર્થ તરીકે વિચાર કરવાનું છે, તે આગળ કરીશું. પરંતુ તે પહેલાં શક્તિના તીર્થની પ્રાચીનતાને ટૂંકમાં વિચાર કરીએ.
શાક્ત સંપ્રદાય પ્રાચીન છે. એમાં દેવીઓના કુલમાં શ્રીકુલની દેવીમાં “અંબિકા” અને કાળીકુલની દેવીમાં “મહાકાલી’નાં સ્થાન આપણું ગુજરાતમાં પ્રાચીન સમયથી છે. ગુજરાતના રાજાઓ શિવ અને શક્તિને માનતા આવ્યા છે અને ગુજરાતને વેપારી આમ વગ જૈન અને બ્રાહ્મણ ધર્મમાં વહેંચાયેલે રહ્યો છે. શક્તિની પૂજા જેનેમાં છે, પરંતુ બ્રાહ્મણ અને જૈન સંપ્રદાયમાં એ પૂજા માટે ભેટ દેખાય છે. આજે પાવાગઢ બ્રાહ્મણ સંપ્રદાયનાં મહાકાલી દેવીનું ધામ છે, અને ચાંપાનેરના રાજાઓ-પાવાપતિઓ એ શક્તિના પૂજક હતા એવો ઉલ્લેખ મળે છે. પરંતુ આ સ્થળમાં શક્તિપૂજા કેટલી પ્રાચીન છે, તેનો એતિહાસિક પુરાવે હજી સુધી મળતું નથી. આપણામાં પાવાગઢનાં મહાકાલીને ગરબો ખૂબ જ લોકપ્રિય અને પ્રસિદ્ધ છે, પરંતુ એ તે આધુનિક છે. બીજો એક ગરબો મેના ગુર્જરીના ગરબાને નામે પ્રસિદ્ધ છે. એ આજે ઊંચા વર્ષોમાં ગવાતું નથી. એમાં જે વર્ણન છે, તે મુસલમાન સમયનું જણાય છે, અને પાછળનું હોય એવું લાગે છે. પરંતુ તેમાં મહાકાલીના ઉદ્દભવની એક દંતકથા કહી છે. તે કથા વિચાર કરાવે તેવી છે.
અમ શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગાઁવમસ્મૃતિગ્રંથ કહી