________________
आगम
(४०)
प्रत
सूत्रांक
||..||
दीप
अनुक्रम
[..]
[भाग-३०] “आवश्यक”– मूलसूत्र - १/३ ( मूलं + निर्युक्तिः+वृत्तिः) अध्ययन [३], मूलं [-] / [गाथा - ७...], निर्युक्तिः [११६८], भाष्यं [२०४...],
उज्जममाणस्स गुणा जह हुंति ससत्तिओ तवसुएसुं। एमेव जहासत्ती संजममाणे कहं न गुणा १ ॥। ११६८ ॥
ब्याख्या—'उज्जममाणस्स'त्ति उद्यच्छतः उद्यमं कुर्वतः साधोः, क ? - तपः श्रुतयोरिति योगः, 'गुणाः' तपोज्ञानावाप्तिनिर्जरादयो यथा भवन्ति 'स्वशक्तितः' स्वशक्त्योद्यच्छतः, एवमेव 'यथाशक्ति' शक्त्यनुरूपमित्यर्थः, 'संजममाणे कहं न गुण ति संयच्छमाने-संयमं पृथिव्यादिसंरक्षणादिलक्षणं कुर्वति सति साधौ कथं न गुणाः १, गुणा एवेत्यर्थः, अथवा कथं न गुणा येनाविकलसंयमानुष्ठानरहितो विराधकः प्रतिपद्यत इति ?, अत्रोच्यते
अणिगृहंतो विरियं न विराहेद्द धरणं तवसुएसुं । जइ संजमेऽवि विरियं न निगूहिज्जा न हाविला ।। ११६९ ।।
व्याख्या- 'अनिगूहन वीर्ये' प्रकटयन् सामर्थ्यं यथाशक्त्या, क ? - तपःश्रुतयोरिति योगः, किं ?'न विराधयति चरणं न खण्डयति चारित्रं १, यदि 'संयमेऽपि' पृथिव्यादि संरक्षणादिलक्षणे 'वीर्य' सामर्थ्यमुपयोगादिरूपतया 'न निगूहयेत्' न प्रच्छादयेन्मातृस्थानेन 'न हाविज्ज'त्ति ततो न हापयेत् संयमं न खण्डेत्, स्यादेव संयमगुणा इति गाथार्थः ॥ ११६९ ॥ संजमजोएस सया जे पुण संतविरियावि सीयंति । कह ते विसुद्धचरणा बाहिरकरणाला हुंति ? ॥ ११७० ॥
व्याख्या- 'संयमयोगेषु' पृथिव्यादिसंरक्षणादिव्यापारेषु 'सदा' सर्वकालं ये पुनः प्राणिनः 'संतविरियावि सीयंति'त्ति वि द्यमानसामर्थ्या अपि नोत्सहन्ते कथं ते विशुद्धचरणा भवन्तीति योगः, नैवेत्यर्थः, बाह्यकरणालसाः सन्तः - प्रत्युपेक्षणादिबाह्यचेष्टारहिता इति गाथार्थः॥ ११७० ॥ आह-ये पुनरालम्बनमाश्रित्य बाह्यकरणालसा भवन्ति तेषु का चार्तेति ?, उच्यतेआलंबणेण केणइ जे मन्ने संयमं पमायंति । न हु तं होइ पमाणं भूयस्थगवेसणं कुज्जा ॥ ११७१ ॥
पूज्य आगमोद्धारकश्री संशोधितः मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित..आगमसूत्र -[४०] मूलसूत्र -[०१] आवश्यक मूलं एवं हरिभद्रसूरि-रचिता वृत्तिः
~204~
