Page Text
________________
TOCTC જ્ઞાનધારા CC0 સભવ નહીં થા. યદ્યપિ વે અમાવસ્યા કે પૂર્વ અવશ્ય હી પ્રતિષ્ઠાનપુર પહુંચ ચુકે થે ક્યોં કિ નિશીથ ચૂર્ણિ મેં યહ ભી લિખા ગયા હૈ કિ રાજા ને શ્રાવકો કો આદેશ દિયા કિ તુમ ભાતૃ અમાવસ્યા કો પાક્ષિક ઉપવાસ કરના ઔર ભાદ્રશુક્લ પ્રતિપદા કો વિવિધ પકવાનોં કે સાથ પારણે કે લિએ મુનિસંઘ કો આહાર પ્રદાન કરના. હૈં કિ શાસ્ત્રજ્ઞા કે અનુસાર સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કે પૂર્વ તેલા કરના હોતા થા, અત: ભાદ્ર શુક્લ દ્વિતીય સે ચતુર્થી તક શ્રમણ સંઘ ને તેલા કિયા. ભાદ્રશુક્લ પંચમી કો પારણા કિયા. જનતા ને આહાર-દાન કર શ્રમણ સંઘ કી ઉપાસના કી. ઈસી કારણ મહારાષ્ટ્ર દેશ મેં ભાદ્રશુક્લ પંચમી શ્રમણ પૂજા કે નામ સે ભી પ્રચલિત હૈ. યહ ભી સમ્ભવ હૈ કિ ઈસી આધાર પર હિન્દુ પરંપરા મેં ઋષિ પંચમી કા વિકાસ હુઆ હૈ.
પર્યુષણ | દશલક્ષણ ઔર દિગમ્બર પરમ્પરા
જૈસા કિ હમને પૂર્વ મેં નિર્દેશ કિયા કિ દિગમ્બર ગ્રન્થ મૂલાચાર કે સમયસારાધિકાર કી ૧૧૮વ ગાથા મેં ઔર યાપનીય સંઘ કે ગ્રન્થ ભગવતી આરાધના કી ૪૨૩વી ગાથા મેં દસ કલ્પોં કે પ્રસંગ મેં પર્યુષણ-કલ્પ કા ઉલ્લેખ હૈ. અપરાજિતસૂરિ ને ભગવતી આરાધના કી ટીકા મેં પજાસવણ કM કા અર્થ વર્ષાવાસ કે લિએ એક સ્થાન પર સ્થિર રહના હી કિયા જો શ્વેતાંબર પરમ્પરા કે મૂલ અર્થ કે અધિક નિકટ હૈ. ઉન્હોંને ચાતુર્માસ કા ઉત્સર્ગ કાલ ૧૨૦ દિન ઔર અપવાદ કાલ ૧૦૦ દિન બતાયા હૈ. યહીં શ્વેતાંબર પરમ્પરા સે ઉનકા ભેદ સ્પષ્ટ હોતા હૈ ક્યોં કિ શ્વેતાંબર પરમ્પરા મેં યહ અપવાદ કાલ ભદ્ર શુક્લા ૫ સે કાર્તિક પૂર્ણિમા તક ૩૦ દિન કા હી હૈ. ઇસ પ્રકાર હૈ યહ માનતે હૈ કિ ઉત્સર્ગ રૂપ મેં તો આષાઢ શુક્લા પૂર્ણિમા કો ઔર અપવાદ રૂપ મેં ઉનકે ૫૦ દિન પશ્ચાત્ તક કભી ભી પર્યુષણ અર્થાત્ વર્ષાવાસ કી સ્થાપના કર લેની ચાહિએ. ઇસ પ્રકાર દિગમ્બર પરમ્પરા મેં વર્ષાયોગ કી સ્થાપના કે સાથ અટાહિક પર્વ માનને કિ જો પ્રથાય હૈ વશી પર્યુષણ કે મૂલ હાર્દ કે સાથ ઉપયુક્ત લગતી હૈ, મૂલતઃ યહ આષાઢ પૂર્ણિમા કે આઠ દિન પૂર્વ સે મનાયા જાતા હૈ. જહાઁ તક દશલક્ષણ પર્વ કે ઇતિહાસ કા પ્રશ્ન હૈ વહ અધિક પુરાના નહીં
- ૧૪૩૧૬
TOCTC જ્ઞાનધારા CS1C6 હૈિ. મુઝે અબ તક કિસી પ્રાચીન ગ્રન્થ મેં ઇસ કા ઉલ્લેખ દેખને કો નહીં મિલા હૈ. યદ્યપિ ૧૭વી શતાબ્દી કી એક કૃતિ વ્રતતિથિનિર્ણય મેં યહ ઉલ્લેખ અવશ્ય હૈ કિ દશલાક્ષિણક વ્રત મેં ભાદ્રપદ કી શુક્લા પંચમી કો પૌષધ કરના ચાહિએ". ઇસસે પર્વ કા ભી મુખ્ય દિન યહી પ્રતીત હોતા હૈ. ‘ક્ષમાધર્મ’ આરાધના કા દિન હોને સે ભી યહ શ્વેતામ્બર પરમ્પરા કી સંવત્સરી-પર્વ કી મૂલભાવના કે અધિક નિકટ બૈઠતા હૈ. આશા હૈ દિગમ્બર પરમ્પરા કે વિદ્વાન ઈસ પર અધિક પ્રકાશ ડાલેંગે.
ઇસ પ્રકાર દિગમ્બર પરમ્પરા મેં પર્યુષણ પ્રારંભ કા ઉત્સર્ગ કાલ આષાઢ પૂર્ણિમા ઔર અપવાદ કાલ ભાદ્રશુક્લા પંચમી માના જા સકતા હૈ.
સમન્વય કૈસે કરેં
ઉપર્યુક્ત વિવેચન સે સ્પષ્ટ હૈ કિ આપાઢ પૂર્ણિમા પર્યુષણ (સંવત્સરી) પર્વ કી પૂર્વ સીમા હૈ ઔર ભાદ્ર શુક્લા ૫ અન્તિમ સીમા હૈ. ઇસ પ્રકાર પર્યુષણ ઇન દોનોં તિથિયોં કે મધ્ય કભી ભી પર્વ તિથિ મેં કિયા જા સકતા હૈ. શ્વેતાંબર એવં દિગમ્બર દોનોં પરમ્પરાઓ કે અનુસાર આષાઢ પૂર્ણિમા કો કેશલોચ, ઉપવાસ, એવં સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કરે વર્ષાવાસ કી સ્થાપના કર લેની ચાહિયે યહ ઉત્સર્ગ માર્ગ હૈ. યહ ભી સ્પષ્ટ હૈ કિ બિના કિસી વિશેષ કારણ કે અપવાદ માર્ગ કા સેવન કરના ભી ઉચિત નહીં હૈ. પ્રાચીન યુગ મેં જબ ઉપાશ્રય નહીં થે તથા સાધુ અપને નિમિત્ત સે બને ઉપાશ્રયોં નહીં ઠહરતે થે, તબ યોગ્ય સ્થાન કી પ્રાપ્તિ કે અભાવ મેં પર્યુષણ (વર્ષાવાસ કી
સ્થાપના) કર લેના સવ નહીં થા. પુનઃ સાધુ-સાધ્વીયોં કી સંખ્યા અધિક હોને સે આવાસ-પ્રાપ્તિ-સમ્બન્ધી કઠિનાઈ બરાબર બની રહતી થી. અત: અપવાદ કે સેવન કી સભાવના અધિક બની રહતી થી. સ્વયં ભગવાન મહાવીર કો ભી સ્થાન-સમ્બન્ધી સમસ્યા છે કારણ વર્ષાકાલ મેં વિહાર કરના પડા થા. નિશિથચૂર્ણિ કી રચના તક અર્થાત્ સાતવ-આઠવી શતાબ્દી તક સાધુસાધ્વી સ્થાન કી ઉપલબ્ધિ હોને પર અપની એવં સ્થાનીય સંઘ કી સુવિધા કે અનુરૂપ આષાઢ શુક્લા પૂર્ણિમા સે ભાદ્રશુક્લા પંચમી તક ભી પર્યુષણ કર લેતે થે. યદ્યપિ ઇસ યુગ તફ ચૈત્યવાસી સાધુઓ ને મહોત્સવ કે રૂપ મેં પર્વ
૧૪૪
| SR No. | 034385 |
| Book Title | Gyandhara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gunvant Barvalia |
| Publisher | Arham Spiritual Centre |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 137 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 2 MB |