________________ 162 ] એવું એકાન્ત માની લેવું એ વધુ પડતું ગણાય, એમ વિદેશીઓ માનતા હતા. તેનું સબળ કારણ તે એ છે, કે પરમ ઉચ્ચતમ કુલીન, બુદ્ધિશાળી અને ધર્મનિષ્ઠ સુસંસ્કારી માતા-પિતાના વારસાગત સુસંસ્કારે ગર્ભકાળથી મળતા આવેલ એવી સુસંસ્કારી ભારતીય આર્યપ્રજાને મહદંશ તો વિષયવાસનાના અગનગોળાની ભડભડતી આગમાં લપેટાશે નહિ. એટલે આર્થિક સ્થિતિ તે સુસધ્ધર રહેવાની. એમ જ રહે તે ઈસુ ખ્રિસ્તને ધર્મ વિશ્વવ્યાપી બનાવવાની આપણી મુરાદ સફળ નહિ થાય. કારણ કે પરંપરાગત આનુવંશિક ભારતીય વાણિજ્યતંત્ર, અલ્પારંભ, અલ્પવ્યય, અલ્પસમય, અને અ૯પપ્રયાસ–સાધ્ય હોવાથી ધન ઉપાર્જન કરતાં કંઈ મહાપાપ ન કરવું પડે અને અલ્પસમય–સાધ્ય હોવાથી સમયની ખૂબ મોકળાશ રહેતી હોવાના કારણે પ્રતિદિન બારપંદર ઘડી એટલે ચાર-છ કલાક તે ખૂબ સરળતાથી ધર્મ આરાધના કરી શકશે, અને આપણું ધર્મના પ્રચાર અંગેની પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિઓ ઉપર ભારતીય ધ્યાન રાખી શકશે. એટલે જ્યાં સુધી ભારતીય વાણિજ્યનીતિનું તંત્રસંચાલન વ્યવસ્થિત ચાલતું હશે, ત્યાં સુધી ભારતની ધરતી ઉપર આપણું ધમને કઈ અવકાશ જ નથી, એવું વિદેશીઓના હૈયે સે ટકા વસી ગયું હતું.
