SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 12
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पठः सर्गः कहता है-'सलिलमये शशिनि रवेर्दीधितयो मूछितास्तमो नैशम् / क्षपयन्ति दर्पणोदरनिहिता इव मन्दिरस्यान्तः // शब्दालंकारों में 'रथा' 'रथि' छेक और अन्यत्र वृत्त्यनुप्रास है। चित्रं तदा कुण्डिनवेशिनः सा नलस्य मूर्तिर्ववृते नदृश्या। बभूव तच्चित्रतरं तथापि विश्वैक दृश्यैव यदस्य मूतिः // 8 // अन्वयः–तदा कुण्डिनवेशिनः नलस्य सा मूर्तिः नदृश्या ववृते ( इति ) चित्रम्; तथापि अस्य मूतिः विश्वकदृश्या एव यत् बभूव, तत् चित्रतरम् / टीका-तदा तस्मिन् समये कुण्डिनवेशिनः कुण्डनपुरीं प्रविष्टस्य नलस्य सा सौन्दर्ये प्रसिद्धा मूर्तिः कायः नदृश्या न द्रष्टु योग्येति ( सुप्सुपेति समासः) अदर्शनारे असुन्दरीति यावत् ववृते जातेति, चित्रम् आश्चर्यम्, सुन्दरी मूर्तिः असुन्दरी जातेति विरोधः तत्परिहारस्तु नदृश्या दृग्विषयातीतेति 'भूयादन्तधिसिद्धेः' ( 5 / 137 ) इत्यनुसारेण लोकलोचनागोचरीभूता, अन्तहितेति यावत् जाता / तथापि अन्तहितत्वेऽपि अस्य नलस्य मूर्तिः कायः विश्वस्य निखिलसंसारस्य (ष० तत्पु० ) एका केवला दृश्या दृग्गोचरीभूता ( कर्मधा० ) एव यत् बभूव जाता तत अतिशयेन चित्रमिति चित्रतरम अधिकाश्चर्यम्, अन्तहिता सर्वलोकलोचनप्रत्यक्षा चेति विरोधः, विश्वस्मिन् संसारे नलमूर्तिः एकमात्रसुन्दरीति तत्परिहारः, तादृशसौन्दर्यस्य लोकेऽन्यत्राभावात् // 8 // ___ व्याकरण-कुण्डिनवेशिनः कुण्डिनं विशतीति कुण्डिन + /विश् + णिन् / मूर्तिः मूर्च्छति ( निश्चिताकारं गृह्णाति ) इति मूर्छ + क्तिन् / दृश्या द्रष्टु योग्येति दृश् + क्यप् + टाप् / ववृते /वृत् + लिट् / चित्रतरम् चित्र + तरप् / अनुवाद-आश्चर्य है कि कुण्डिनपुरी में प्रविष्ट हुए नल का वह ( प्रसिद्ध सुन्दर ) शरीर अदृश्य-असुन्दर-बन गया, नहीं, नहीं अदृश्य-अन्तर्ध्यान हो गया। इसमें भी अधिक आश्चर्य यह कि अदृश्य-अन्तर्धान होता हुआ भी उसका शरीर विश्वभर को एकमात्र दृश्य-प्रत्यक्ष-ही रहा, नहीं नहीं, विश्वभर में एकमात्र दृश्य-सुन्दर-ही रहा / / 8 / / टिप्पणो-यहाँ कवि ने दृश्य शब्द में श्लेष रखकर विरोधाभास की छटा दिखाई है / दृश्य का एक अर्थ सुन्दर और दूसरा चक्षुग्राह्य होता है / इन्द्र द्वारा दी हुई इच्छानुसार अदृश्य हो जाने की शक्ति से नल एकदम नगरी के भीतर प्रवेश करते ही अदृश्य अर्थात् अन्तर्धान हो गये। अदृश्य शब्द का दूसरा अर्थ
SR No.032785
Book TitleNaishadhiya Charitam 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorMohandev Pant
PublisherMotilal Banarsidass
Publication Year1979
Total Pages590
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size37 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy