________________
પર
હિંદુસ્તાનનો પ્રાચીન ઇતિહાસ ટોળીઓ પૈકીની આ શરૂઆતની ટોળી હશે અને તે હિંદના અંદરના ભાગમાં પગપેસારો કરી વસવાટ કરવામાં નિષ્ફળ થઈ હશે.
દસ વર્ષ બાદ એ ભટકતી ટોળીના લોકોએ વધારે મોટી સંખ્યામાં દેખા દીધી. ગાંધાર અથવા પેશાવરના રાજ્યને તેણે ઊથલાવી નાંખ્યું અને
તે મુખ્ય મથકેથી નીકળી અત્યાર પહેલાં જણાઈ.સ.૫૦૦ તેરમાણ વ્યું છે તેમ તેઓ ગંગાની ખીણના પ્રદેશમાં
ઘૂસ્યા અને ગુપ્ત સામ્રાજ્યને ઊથલાવી નાખ્યું. ઈ. સ. ૪૦૪માં ઇરાન તરફથી તેમની ગતિમાં થતો અટકાવ દૂર થતાં તેમની પૂર્વ તરફની ગતિને ઘણું સહાય મળી હશે અને ઘણી મોટી સંખ્યામાં તેમનાં ટોળાં હિંદી સરહદ ઓળંગવા પામ્યાં હશે. હિંદ પરનું આ આક્રમણ કેટલાં ય વર્ષો સુધી ચાલુ રહ્યું હશે એમાં કાંઈ જ સંદેહ નથી. એ આક્રમણકારી ટોળાંઓનો નેતા તરમાણુનામને એક સરદાર હતા અને તે દઈ. સ. ૫૦૦ની પૂર્વે મધ્ય હિંદમાં, માળવાના રાજા તરીકે જામ્યો જણાય છે. તેણે હિંદીઓના “મહારાજાધિરાજ'નાં બિરુદો અને ઠાઠધારણ કરેલાં જણાય છે અને ભાનુગુપ્ત તેમજ વલ્લભીને રાજા તથા બીજા ઘણા સ્થાનિક રાજાઓ તેના ખંડિયા રાજા હશે.
આશરે ઈ.સ. પ૦૨માં તોરમાણુ મરી ગયો ત્યારે તેણે હિંદમાં
૧. તોરમાણના નામ વાળા ત્રણ શિલાલેખો જાણમાં છે. (૧) મધ્ય પ્રાંતના સાગર જિલ્લામાં એરન આગળ, જે એના અમલના પ્રથમ વર્ષની સાલ ધારણ કરે છે. (ફલીટ, ગુપ્ત ઇસ્કિ . નં ૩૬); (૨) મીઠાના પહાડમાં કુરા આગળ. તેના પરની સાલ મળતી નથી (એપિ. ઇન્ડિ. 1 ૨૩૮) અને (૩) મધ્ય હિંદમાં ગ્વાલિયર આગળ જે તોરમાણના પુત્ર મિહિરગુલના પંદરમા વર્ષની સાલ ધારણ કરે છે. (ફલીટ નં ૩૭). પાશ્ચાત્ય ક્ષત્રપ અને ગુમના સૌરાષ્ટ્ર સિક્કાઓની નકલ કરતા તોરમાણુના ચાંદીના સિક્કાની ઉપર “પરસાલ છે, જે દેખીતી રીતે કોઈ ખાસ હુન સંવતની સાલ જણાય છે. તે ઘણું કરીને ઈ. સ. ૪૪૮ માં શરૂ થયો હશે (જે. એ. એસ. બી. પુસ્તક IXIII ભાગ ૧ (૧૮૯૪), ૫. ૧૯૫)
