________________
પરિશિષ્ટ સેન વંશની ઉત્પત્તિ અને સાલવારી બંગાળાના વહેલા સમયના ઇતિહાસમાં મારા ઘણા વાચકોએ લીધેલા ખૂબ રસને લઈને હાલમાં મળી આવતી સામગ્રી મારા હાથ
- પર ન હોવાથી આ પુસ્તકની બીજી આવૃત્તિમાં મ આ વિષયમાં રસ કરેલા કથનથી બહુ જ જુદા પડતાં સેન વંશને
લગતાં કથનો આ પુસ્તકમાં મેં ક્યાં છે તેને ખરા ઠરાવવા સારી પેઠે જગા આપવાનું મને મન થાય છે.
સેન રાજાઓ પિતાની પછી પુત્ર એમ એક પછી એક ગાદીએ આવતા હતા. શિલાલેખોથી તેમના નામ અને પૂર્વાપર ગાદીએ
આવવું એટલે તે નિશ્ચિત થયું છે કે તેમાં સેન રાજાઓની વિવાદને સ્થાન નથી. એ અનુપૂર્વી નીચે આનુપૂ મુજબ છે, (૧) સામંત સેન (૨) હેમંત સેન
(૩)વિજયસેન(૪) વલાલ સેન અથવા બલ્લાલ સેન (૫) લક્ષ્મણ સેન (૬) વિશ્વરૂપ સેન. આમાંના સંખ્યાંક (૧) તથા (૨) વાળા રાજા તો માત્ર ઓરિસ્સામાં સ્થાનિક રાજાઓ હતા અને સંખ્યાંક (૬) પૂર્વ બંગાળામાં આછી સત્તા ધરાવતો એક રાજા હતો. હિંદનો સામાન્ય ઇતિહાસ તે સંખ્યાંક (૩),(૪) તથા (૫) માં જ માત્ર રસ લઈ શકે એમ છે, કારણકે તેઓ મેટા વિસ્તારવાળાં રાજ્યો પર અમલ ચલાવતા હતા અને મોટા સત્તાધિશોમાં તેમનું સ્થાન હતું.
આ પુસ્તકની ત્રીજી આવૃત્તિમાં સ્વીકારેલા મતને સ્થાને બે લક્ષ્મણ સેન હતા એ વાદ સ્વીકારવો હવે ઈષ્ટ જણાય છે અને
શિલાલેખોને લક્ષ્મણ સેન ને તબકાત. ઈ. વિવાદને વિષયનથી નાસીરીમાં વર્ણવ્યા પ્રમાણે બખ્તીઆરના છોકરા એવી બાબતો મહમદે નદીઆમાંથી નસાડી મૂકેલા રાય
લખમણેયથી જુદે છે એવો ભેદ સ્વીકારો
