________________
ઉત્તર હિંદનાં મધ્ય યુ ગીન રાજે રાજા યશોવર્મા હતા. તેણે ઈ.સ. ૭૩૧માં ચીનમાં દૂતમંડળ મોકલ્યું
હતું અને નવ કે દશ વર્ષ પછી કાશ્મીરના આઠમા સૈકામાં - લલિતાદિત્ય મુકતાપીડે તેને પદભ્રષ્ટ કરી કતલ નેજના રાજાએ કર્યો હતો. “માલતિ માધવ'ના પ્રખ્યાત કર્તા
ભવભૂતિના તેમજ પ્રાકૃત ભાષામાં લખનાર અને ભવભૂતિથી ઓછા જાણીતા લેખક વાકપતિરાજ એ બંનેના આશ્રયદાતા તરીકે યશોવર્મા સંસ્કૃત સાહિત્યમાં બહુ માનવંતુ સ્થાન ભોગવે છે. એના પછી કનોજની ગાદીએ આવનાર વાયુધ હતો એમ દેખાય છે. તેના પૂર્વગામીની પેઠે એ પણ લલિતાદિત્યના પુત્ર જયાપીડને હાથે પદભ્રષ્ટ થઈ માર્યો ગયો. એની પછી આવનાર છદ્રાયુધ પણ એવી જ દુર્દશાને પામ્યો. તે ઈ.સ. ૭૮૩માં રાજ્ય કરતો હતો એમ જણાય છે અને ઇ.સ. ૮૧૦ના અરસામાં બંગાળા અને બિહારના રાજા ધર્મપાલને હાથે તે પદભ્રષ્ટ થયે. પૂર્વના એ સમ્રાટે ઘણું કરીને તેની પાસેથી તાબેદારી તથા ખંડણી મેળવવાના પોતાના હકને આગ્રહ રાખ્યો હશે, પણ તેણે પાંચાલને વહીવટ પોતાના હાથમાં ન લેતાં ચક્રાયુધને સોંપ્યો હતો. એ ચક્રાયુધ હારેલા રાજાનો કોઈ સગો હશે એમ જણાય છે. પાસેનાં બધાં રાજ્યોના રાજાઓની સંમતિથી નવા રાજાનો વિધિસર અભિષેક કરવામાં આવ્યો. એનું ભાગ્ય અને પૂર્વગામીઓ કરતાં જરા પણ સારું ન નીવડ્યું. આશરે ઈ.સ. ૮૧૬માં રજપૂતાનાનું ગૂર્જર-પ્રતિહાર રાજ્ય, જેનું પાટનગર ભિલમાલ હતું, તેના મહત્વાકાંક્ષી રાજા નાગભટ્ટે તેનું રાજ્ય લઈ લીધું.
એમ જણાય છે કે નાગભટ્ટે પોતાના રાજ્યના મથકની કનોજમાં ફેરબદલી કરી અને એ તે નક્કી જ છે કે ઘણું પેઢીઓ સુધી તે
તેના પછી આવનાર રાજાઓનું પાટનગર રહ્યું, નાગભટ્ટ અને અને એ રીતે ઘણા સમય સુધી એ ઉત્તર રામભદ્ર હિંદનું મુખ્ય નગર રહ્યું. પરદેશી ચઢી આવ
નારના વંશજ ગૂર્જર અને દેશની રાજ્ય કરતી
