Prachin Bharat Varsh Part 03

SR No.: 032485
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1937
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 407

૩૬૦
રૂષભદત્તનુ
ભલે અસલમાં
હતા, પણ હવે
ક્ષત્રિય જેવા
Hinduized and claimed to be Kshatriyas=નામના અત્યાક્ષરના વન અને દત્ત હાય તો એમ સૂચવે છે કે, તે હિંદી બની ગયા છે અને ક્ષત્રિયા થવાની લાયકાતવાળા છે.” આ ઉપરથી રામજાશે કે, તે માત્ર જંગલી પ્રાના સભ્યા હિંદમાં રહીને સંસ્કૃતિના ખળે તે અની ગયા હતા અને રાજપાટ ચેાગ્ય તથા પ્રજાના રક્ષણહાર અને પાલસમા નીવડ્યા હતા. ઉપરમાં જોઇ ગયા છીએ કે, તેણે પોતાના સસરા નહપાણુ અને મેટા સસરા ભૂમકના સમયે યુદ્ધકૌશલ્ય બતાવીને કેટલાય દેશે। તી લીધા હતા. તે ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે, તે સમયે તેની ઉમર કમમાં કમ સૈન્યને દારવીને સંગ્રામમાં વ્યૂહ-રચના કરવા જેવી તેા હાવી જ જોઈએ. આપણે તેની અટકળ ૩૦ થી ૩૫ વર્ષની ઠરાવીએ, ભૂમકના નામને કાઈ શિલાલેખ તે નથી જ; પણ નહપાગુ ક્ષત્રપના નામે જે શિલાલેખા છે. તેમાં ૪૫ ના આંક માટામાં મેટા નોંધાયા છે; જે ઉપરથી ભૂમકના રાજ્યઅમલનેા અને નહપાણના ક્ષત્રપપ૬ના અંત તે સાલમાં આવ્યાનું ગણાવાયું છે, છતાંયે તેની પૂના–એટલે ૪૦, ૪૧ ના આંકવાળા શિલાલેખમાંથી પણ એ જ ધ્વનિ નીકળે છે કે, તે છત મેળવવામાં રૂષભદત્તના હાથ હતા જ. એટલે રૂષભદત્તે કમમાં કમ પાંચ સાત વર્ષે તે સૈન્યના
[ ર્દેશમ
અગ્રણી તરીકેનું પદ ધારણ કર્યું હતુ. એમ ગણવું રહે છે. આ હિસાબે ભૂમકના મરણુસમયે તેની ઉમર ૪૦ થી ૪૫ હાવાનું ઠરાવી શકાય છે; અને ભ્રમક બાદ, નહપાનું રાજ્ય, મહા ક્ષત્રપ તરીકે આઠ નવ માસનુ અને અતિના રાજા તરીકે ચાલીસ વર્ષનું નોંધાયુ છે. એટલે નહપાના મરણ સમયે રૂષભદત્તની ઉમર લગભગ ૮૫-૮૬ વર્ષે પહાંચી હતી તેમ જરૂર માની શકાય. અને તેટલી ઉમરે તેણે રાજા બની શાહીવંશની સ્થાપના કરી કહેવાય.
(૪૦) આ ઉપરથી એમ સમજાય છે કે, હિંદુમાં ચાર વણુ જે મનાયા છે અને જેમાંને એક ક્ષત્રિય કહેવાચ છે. તે વમાં કાઇને ગણાવવું હોય તે તેને જન્મ સાથે સંબંધ નથી પણ બળ અને પરાક્રમ સાથે સંબધ છે: મતલખ કે, બ્રાહ્મણ પણ ક્ષત્રિય થઈ શકે, વૈશ્ય પણ થઈ રાકે અને શૂદ્ર પણ થઈ શકે. વને જન્મ સાથે બહુ લેવાદેવા નથી, આ સ્થિતિ આપણને
હવે પ્રશ્ન એ થાય છે કે, તેટલી ઉમરે તે ખરેખર હૈયાત હતા કે ? અને જો હૈયાત હતા જ તેા પછી કેટલા વર્ષ ગાદીપતિ તરીકે તે જીવંત રહ્યો હશે ? આ પ્રશ્નના જવાથ્ય મેળવવાને કોઇ શિલાલેખ કે સિક્કાના પુરાવા નથી જ; પણ નાસિકના ત્રણ શિલાલેખા૪૧ ન. ૩૧, ૩૬, અને ૩૭, જેમાં કાઇ સાલ નથી ( undated ); તેમજ અન્યમાં જેમ નહપાણુનું નામ આવે છે તેમ આમાં તેનું નામ પણ નથી. એટલે સ્વભાવિક રીતે એમ અનુમાન ઉપર જવાય છે કે, તે ત્રણે શિલાલેખા તેના સ્વતંત્ર ગાદીપતિ બન્યા પછીના બનાવની નોંધ લેનારા હોવા જોઇએ. વળી નં. ૩૭ માં તેા તેની સાથે તેના પુત્ર મિત્ર દૈવણુકનું નામ કાંતરાયલું પણ માલૂમ પડે છે; જેથી બનવા ચેાગ્ય છે કે તે સમયે પેાતે ગાદીપતિ હોય અને પુત્ર દેવબુક ૪૨યુવરાજપદે
આગળ ઉપર વધારે સ્પષ્ટપણે સમજાશે. જીએ ગુજ૨વાળા પારિગ્રાફ.
( ૪૧ )જીએ કેા. આં, રૂ, પ્રસ્તાવના પૂ. ૫૮-૫૯. (૪૨) આથી નોંધ લેવી ધટે છે કે જેમ નહપાણ તે ક્ષત્રપ, મહાક્ષત્રપ કે રાજા ઈં. પદવી પેાતાના નામ સાથે જોડતા હતા, તેમ રૂષભદત્તે કોઈ પણ ઈલ્કાબ પેાતાના નામ સાથે કે પુત્રના નામ સાથે લગાડયા નથી.