Prachin Bharat Varsh Part 03

SR No.: 032485
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1937
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 289

૨૪૨
ક્ષહરાટ ક્ષત્રપોના
[ પંચમ
૧૫૦ નો આંક ન જ હોઈ શકે એમ પુરવાર થયું; કદાચ સિસ્તાન જીત્યાની સાલ સાથે સંબંધ હોય એમ માની લેવાયું હોય તે તેમ પણ બની શકે તેમ નથી; કેમકે અમુક બનાવ બન્યા પછી સંવતસરની સ્થાપના થાય તેટલે દરજજે વાત કબુલ છે; પણ તે બનાવ સાથે જેનું પરાક્રમ જોડાયું હોય તેના રાજઅમલની આદિથી તે સંવતસર-રાજાની યાદગિરિ તરીકે-શરૂ કરવાની પ્રથા વધારે સન્માનિત છે, નહીં કે બનાવ બન્યાની તારીખથી; છતાં એક બારગી તે પ્રમાણે બન્યું હોવાનું માની લઈએ, તે પણ ઈ. સ. પૂ. ૭૨ ની સાલમાં શહેનશાહ મોઝીઝનું રાજ્ય તે કયારનું ખતમ થઈ ગયું જણાય છે. જો કે કેટલાકના મતે ઈ. સ. પૂ. ૭૮ માં તેના રાજ્યનો અંત આવ્યાનું ગણાય છે; પણ મોટા ભાગનો મત તે ઈ. સ. પૂ. ૭૫ ને જ છે: આ બેમાંથી ગમે તે મત લ્યો, તો પણ મોઝીઝના રાજ્ય અમલનો અંત આવી ગયાને ત્રણથી છ વર્ષ થઈ ગયાં હતાં. એટલે તે હિસાબે પણ તે સંવતસરની માન્યતા સ્વીકાર્ય નથી. (૨) બીજી માન્યતા એમ છે કે- It is far more probable that he (Mauses) invaded India after the end of the reign of Mithradates II when Parthia ceased to exercise any real control over Seietan and Kandahar=એમ બનવું વધારે શકય છે કે, મિથે. ડેટસ બીજાના રાજ્યનો જ્યારે અંત આવ્યો અને સિસ્તાન તથા કંદહાર ઉપરની પાર્થિ અનની વાસ્તવિક સત્તા બંધ પડી, ત્યારે તેણે (મોઝી) હિંદ ઉપર ચડાઈ કરી હતી. આ
કથનથી લેખકની મતલબ બે પ્રકારે થતી હોય એમ સમજાય છે. એક એમ કે, મિડેટસને અમલ બંધ થયો હોય તે સમયની નિશાનીરૂપ ૭૮ ને આંક હોય; અથવા બીજી રીતે તેનો અમલ બંધ થયા બાદ મેઝીઝ હિંદ ઉપર ચડી આવ્યા અને તે તેના પ્રાંતે જીત્યા તથા ત્યાં ગાદી કરી તેની ખુશાલીમાં જે સંવતસર સ્થાપ્યો હોય તેને આંક ૭૮ હૈયઃ બેમાંથી ગમે તે સમય લ્યો. બેની વચ્ચે બહુ લાંબું અંતર કાંઈ નહીં જ હોય ? બહુ ત્યારે બેથી પાંચ વર્ષ તો હદ થઈ જશે. હવે મિથેડેટસ બીજાનો સમય (જુઓ પૃ.૧૪૫ કાઠે ) ઈ. સ. ૫. ૧૨૩ થી ૮૮ ગણાય છે. અથવા બે વર્ષ આઘે પાછે ગણો તે પણ ઈ. સ. પૂ. ૮૮ થી ૮૦ સુધીમાં તે સંવત્સરની સ્થાપના ગણી શકાય; અને તે હિસાબે ૭૮ નો આંક એટલે ઈ. સ. પૂ. ૧૦ થી ૨ આવશે. જે ઉત્તર તે ઉપર બતાવેલ પ્રથમ અનુમાન કરતાં પણ વિશેષ અસંભવિત દેખાય છે. એટલે કે વિદ્વાનોની માન્યતા પણ કસી જોઈ.
આટલાં વિવેચનથી જણાશે કે, આપણે જે અનુમાન દોર્યું છે તે બરાબર છે. ઉપરમાં પાર્થિઅન રીત્યા, શિલાલેખમાં મહિને દર્શાવ્યાનું કહ્યું છે (જુઓ ટી. નં. ૩૦ ), પણ તે પ્રથા તે મથુરા એન્ડ ઈટસ એન્ટીકવીટીઝનું આખુ પુસ્તક જોઈ વળશો તે અનેક વખત તેનો વપરાશ કરાયેલ દેખાશે. વળી તે પુસ્તકમાં તે ક્ષહરાટ અને કુશનવંશી ભૂપતિઓની જ હકીકત ભરેલી છે. એટલે ઊલટું એમ સાબિત થાય છે કે, સંવતસરની સાથે મહિને કે રૂતુ વર્ણવવાની પદ્ધતિ ક્ષહરાટ અને કુશાન પ્રજામાં પણ વિદ્યમાન હતી.
(૩૧) જુએ પૃ.૧૪૫ ને કોડે.
* કે. હિ. ઇ. પૂ. પ૦૪,