Prachin Bharat Varsh Part 03

SR No.: 032485
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1937
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 268

-
૨
પરિચ્છેદ ]
ચષ્ઠણની જાતિ
૨૨૧
આદિ ચિહ્નો છે; જ્યારે ચષ્ઠણના સિક્કાઓમાં સૂર્યચંદ્રની જ નિશાની છે. એટલે કે નહપાણુ અને ચપ્પણના સિક્કા પરસ્પર મળતા આવતા નથી; જેથી એમ જરૂર કહી શકાય કે, તે બને
એક જ પ્રજાના નથી એમ દેખાય છે. મિ. વિન્સેટ સ્મિથ૮૯ પણ નહપાણના સિક્કા વિશે વિવેચન કરતાં મિ. રેસનના ઉપર ટકેલ
અભિપ્રાયને મળતા જ ઉદ્દગાર કાઢે છે. તે તે વળી સાફ શબ્દોમાં જણાવે છે કે-The coinage of Chasthan and his successors is quite different (from that of Nahapana, Hagama and Hagamasha= ચઠણું અને તેના અનુજેના સિક્કાઓ ( નહ• પાણુ અને હગામાશના સિક્કાઓથી ) તદન નિરાળાજ છે . અહીં કૌંસમાં લખેલ અક્ષર મેં ઉમેર્યા છે; પણ મિ. સ્મિથના ઉપર પ્રમાણેના શબ્દો નહપાણ ઈ. નું વર્ણન લખતાં ઉચ્ચારાયેલા હોવાથી વાચકવર્ગને જલ્દી સમજણ પડે એટલા માટે મારે જોડવા પડયા છે. આ ઉપરથી સમજાશે કે નહપાણ અને ચક્કણ જુદી જ જાતિના છે.
(૬) નહપાણના સિક્કામાં જે શબ્દો લખાયા છે તે ખરોષ્ઠી ભાષાના છે ; જ્યારે
(૮૯) જુએ અ. હિ. ઈ. ત્રીજી આવૃત્તિ પૃ. ૨૧૭.
(૯૦) પુ. ૨ માં નં. ૪૨ ને સિક્કો બતાવ્યો છે તેમાં ચષણના પિતાને “રાજ્ઞા શબ્દ ખેડેલ લાગે છે. સરખા ઉપરની ટી. નં ૭૧ નું લખાણ.
() જુઓ બુદ્ધિપ્રકાશ પત્ર ૫, ૮૧, અંક ૧, પ. ૫૫. લેખકનું નામ ધનપ્રસાદ ચંદાલાલ મુનશી છે.
(૯૨) જ્યાં સુધી મારી જાણમાં છે ત્યાં સુધી પ્રથમના છેડા રાજઓએ આ ઉપાધિ ગ્રહણ કરી લાગતી નથી, છતાં અત્યારે આ વિષયની ચર્ચામાં ઉતરવાનું પ્રયોજન નથી. સરખા ઉપરની ટી. નં. ૧૪.
(૩) આ સ્વામિ શબ્દ સ્વતંત્રતાસૂચક છે કે કેમ, તે હું સ્પષ્ટ રીતે કહી શકતો નથી, પણ
ચ%ણના સિક્કાની ભાષા તદ્દન જુદી જ છે.
(૭) ચષ્ઠણે અવંતિપતિ બન્યા પછી પણ “મહાક્ષત્રપ ” નું બિરૂદ જારી રાખ્યું છે, જ્યારે નહપાણે તુરત “રાજા” નામ જોડવા માંડયું છે. એટલે નહપાણુ હિંદુ પ્રજાને વિશેષપણે મળતું આવતા હતા.
(૮) એક અન્ય લેખક જણાવે છે કે, “ક્ષત્રપ વંશના (તેમને ભાવાર્થ ચણ્ડણવંશને ઉદ્દેશીને કહેવાનું થાય છે ) બધા રાજાની પૂર્વે “સ્વામિ ” ઉપાધિ લગાડેલી મળે છે.૯૨ વખતે એ સ્વતંત્રતા સૂચક ૯૩ બિરૂદ હશે. ક્ષહરાટ વંશના ક્ષત્રપ (નહપાણું કહેવા માંગે છે) અથવા મથુરાના શક રાજાઓની (રાજુઙલ વિગેરે કહેવાનો આશય હશે) પૂર્વે એ બિરૂદ લગાડેલું જણાતું નથી.” જેથી લેખક મહાશયને મત એમ થાય છે કે-(૧) ક્ષત્રપવંશના એટલે ચલ્ડણવંશી રાજાઓ. પિતાને સ્વામી નામથી ઓળખાવતા હતા. (૨) જ્યારે ક્ષહરાટના વંશના, એટલે નહપાણના વંશના ક્ષત્રપ આ ઉપાધિ લગાડતા નહાતા ( ૩ ) તેમજ મથુરાના શક રાજાઓ કે જેઓ પણ ક્ષત્રપ ગણાતા, તેઓ પણ આ ઉપાધિ ધારણ કરતા નહોતા.
મહાક્ષત્રપના પદ કરતાં જરૂર તે પદ નાનું હતું એમ તે કહી શકાય તેમ છે જ. જેને લગતું વિવેચન ૫. ૪ ના અંતે ચ9ણુવંશની હકીકત જુઓ.
(૯૪) મથુરાના ક્ષત્રપોને તેમણે શક જાતિના શા ઉપરથી જણાવ્યા છે તે ખુલાસે કરેલ નથી.
[મારૂં ટીપણુ-ઘણુંખરા ઇતિહાસકારોએ શક, ક્ષહરાટ, ચવન, યોન કે તેવા બધા પરદેશી પ્રજાને લગતા શબ્દોને ભેદભાવ બહુ ઊંડાણથી વિચાર્યો જ લાગતું નથી. જુઓ આ ખંડના પ્રથમ પરિચ્છેદમાં જણાવેલ વિચારે; એટલે જ અનેક એતિહાસિક સત્યને ઉકેલ મુશ્કેલીભર્યો થઈ પડયો છે. ]