Prachin Bharat Varsh Part 03

SR No.: 032485
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1937
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 229

૧૮૪
ભૂમકની
[ તૃતીય
known member of the kshaharata family, whose name appears on coins only is Bhumak: This sanskritised form of what is probably a Persian name, appears in the Brahami-coin legends and in the Nasik inscription of Rushabhadatta and Daksbamitra, the name of Bhumak is mentioned=ક્ષહરાટ કુટુંબના જે સભ્યનું નામ સૌથી પ્રથમ જાણવામાં આવ્યું છે, તથા જેનું નામ માત્ર સિક્કા ઉપરજ નજરે પડે છે તે વ્યકિત ભૂમક છે; રૂષભદત્ત અને દક્ષ - મિત્રાના (કોતરાવેલ ) નાશિકના શિલાલેખમાં તેમજ સિક્કા ઉપરના બ્રાહ્મી લિપિના અક્ષરોમાં ભૂમકનું નામ આપેલું છે; તે વિશેષપણે કઈ ઈરાની કરતાં સંસ્કૃત ભાષાનું નામ દેખાય છે.” આ લખાણ ઉપરથી આ પ્રમાણે હકીકત નીકળે છેઃ (૧) ભૂમક ક્ષહરાટ જાતિનો ૨૪ છે. (૨) તેનું નામ ઈરાની અથવા પહલવી કરતાં સંસ્કૃત ભાષાને વધારે મળતું આવે છે. (૩) સિક્કા ઉપરના અક્ષરો બ્રાહ્મી લિપિના છે.(૪) ભૂમકનું નામ માત્ર સિક્કામાંથી જ માલૂમ પડયું છે; કોઈ શિલાલેખ કે તેવા અન્ય સાધનથી તે નામ જણાયું નથી. (૫) સર્વે ક્ષહરાટ ક્ષત્રપfamily to which Bhumaka and Nahapana belonged.
( ૨૪ ) ઉપરની ટી. નં. ૨૩ માં ક્ષહરાટને એક કુટુંબની ઉપમા આપી છે, પણ આપણે પૃ. ૧૭૪ ઉપર સાબિત કરી ગયા છીએ કે તે એક જાતિવિશેષ નામ છે અને તેથી મે અહીં “ક્ષહરાટ જતિ” શબ્દ લખ્યા છે.
(૨૫) ઉપરમાં આપણે હગામ અને હગામાસને પણ ક્ષહરાટ નતિના કહ્યા છે એટલું જ નહીં પણ રાજુલુલની આગળના કહ્યા છે. વળી આગળ સાબિત
સૂબાઓ-જે જાણીતાપ થયા છે તેમાં તે સૌથી પ્રથમ છે; ( ૬ ) અને નાશિકના શિલાલેખમાં રૂષભદત્ત અને દક્ષમિત્રાએ સ્વયં ભૂમકનું નામ લખ્યું છે. આ સર્વે બાબતનો વિચાર કરતાં આપણે નીચેનો સાર તેમાંથી ઉપજાવી શકીએ છીએ : (૧) ભૂમક ક્ષહરાટ જાતિનો સરદાર હતો. (૨) ક્ષહરાટ ભાષામાં તેનું નામ ગમે તે લખાયું હશે, પણ તે ભાષા કાંઈક પદલવી-ઇરાની ભાષાને મળતી આવે છે અને સંસ્કૃતમાં તેનું નામ ભૂમક હેઈ શકે છે. (૩) તેની ભાષાની લિપિ અને બ્રાહ્મી લિપિ બને લગભગ એક જ હતી. તેને ભાવાર્થ કદાચ સહેજ સાજ જુદે પડી જ દેખાય છે ખરો. [ આ માટે પૃ. ૧૭૫ ઉપર બ્રાહ્મી અને ખરેણી ભાષાની આપણે કરેલી સરખામણી તપાસી જુઓ.] (૪) જેટલા ક્ષહરાટ જાતિના સૂબાઓ ઇતિહાસમાં નોંધાયા છે તે સર્વેમાં જૂનામાં જૂને ભૂમક છે (૫) અને રૂષભદત્ત તથા દક્ષમિત્ર તે બન્ને જણ ભૂમકના નિકટના કોઈક ખાસ સગાં હોય એમ જણાય છે. તેમ ન હોય તો તેઓ પોતાની મેળે સ્વેચ્છાથી પિતાના દાનપત્રમાં તેનું નામ શા માટે લખાવે ? વળી આપણે જાણીએ છીએ કે આ રૂષભદત્ત અને દક્ષમિત્રા પતિ-પત્ની થતાં હતાં અને તેઓ નહપાણુ ક્ષહરાટના કરીશું કે રાજીવુલ અને ભૂમક બને સમકાલીન હતા એટલે તાત્પર્ય એ થરો કે, ભૂમકની પહેલાં હગામ અને હગામાસ થયા હતા એમ નોંધી શકાય; છતાં અહીં ભૂમકને જ પ્રથમ નંબર અર્પણ કરાયો છે તેનું કારણ એમ સમજવું કે, હગામ અને હવામાસની જાતિની કે સમયની ભાળ હજુ સુધી શોધી કઢાઈ નથી, માટે earliest known member=v1411 R1C1Hi સૌથી પહેલે, એવા શબ્દ વાપરવામાં આવ્યા છે.
(૨૬) આમને અધિકાર આગળ ક્ષહરાટ નહપાણુના જીવનચરિત્રે લખવામાં આવશે ત્યાં જુઓ,