Prachin Bharat Varsh Part 03

SR No.: 032485
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1937
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 210

પરિચ્છેદ ]
(૧) યાન અથવા એકટ્રીઅન્સ મૂળે યવન અથવા ગ્રીક પ્રજામાંથી ઉતરી આવેલ હોવાથી, એકટ્રીઅન દેશના રાજા પોતે માત્ર King=રાજાનેા ઇલ્કાબજ ધારણ કરતા હતા; જ્યારે યવનપતિ અથવા ગ્રીસ દેશના રાજા પોતાને Great king= મહારાજા તરીકે ઓળખાવતા હતા. આ એ ઇલ્કાબધારીમાંથી આપણે Great king સાથે ૫૯ બિલકુલ લેવાદેવા નથી; કેમકે તેમનું જીવન હિંદ બહારની ભૂમિ ઉપર જ વ્યતીત થતું હતું. તે પ્રમાણે એકટ્રીઅન રાજાનું પણ સમજી લેવું, છતાં તે દેશના જે રાજાએ હિંદને માદરવતન બનાવ્યું હતું તેમને અંગે તે આપણે માહિતગાર રહેવું જ પડે. એટલે અહીં તેમના હાદ્દાના ઉલ્લેખ કરવા પડ્યો છે. હવે જ્યારે તેઓ હિંદમાં રહીને સ્વતંત્ર રાજ્યઅમલ ચલાવતા હતા, ત્યારે તેમને પેાતાના પ્રદેશના જુદા જુદા પ્રાંતા ઉપર વહીવટ ચલાવવાને સૂબાએ તે નીમવા જ પડતા; એટલે તે દૃષ્ટિએ આ ચેાનપતિ પોતાને પણ મહારાજા જેવા ગણી પોતાના સૂબાને king તરીકે ઓળખાવી શકત: પણ જોઇ શકાય છે કે, તેમણે પોતાને સાદા રાજા ॰=king તરીકે જ જાહેર કરી, પેાતાના સૂબાને પણ સ્વતંત્રતા અર્પણ કરી દીધી છે. જો કે તેમણે આ સૂબાઓને કાઈ ઇલ્કાબ અલ્પ્ય નથી
(૫૯) આથી અલેકઝાંડર ધી ચેઇને Great King કહી શકાય; તેમજ કાઈરાનને Great King ની ઉપાધી જોડી હાય તા તે ગ્રીસ દેશના રાજા છે એમ સમજવુ.
(૬૦) ડિમેટ્રીઅસ, મિનેન્ડર વિગેરે પેાતાને રાજા=King તરીકે જ ઓળખાવી રહ્યા છે.
(૬૧)અન્ય પરદેશી પ્રશ્નના સૂબાઓનેSatarap= ક્ષત્રપ એવા હોદ્દો અપાયા છે. આ ઉપરથી સમજાશે કે જે કોઇ હોદ્દો કે ઈલ્કાબ વિનાનુ નામ આવે તે તે યાન પ્રજાના સુખા છે એમ સમજી લેવુ',
૧૬૫
દેખાતા ૬૧; પણ તેઓને પોતપોતાના પ્રદેશમાં ઉપયેાગી થઇ શકે તેવા સિક્કા પાડવાના અખત્યાર સુપ્રત કર્યાં હતા એમ સિક્કા ઉપરથી સમજી શકાય છે. આ સર્વે પરદેશી પ્રજાની એક ખાસિયત, જે પ્રજાથી ખાસ જુદી જ તરી આવે છે, તે એ છે કે તેઓ પોતાની વ્યક્તિગત-અંગતમહત્ત્વતાને વિશેષ પડતું વજન આપતી આવી છે. અને તેથી તેમના સિક્કા ઉપર તેના ઉત્પાદકછાપનારનું મ્હારૂ તા ૬ર અવશ્ય હાય છે જ; જ્યારે આ ભૂપાળાને તે બાબતની કાંઇ જ પડી ન હાવાથી, તેમનાં મહારાંના સ્થાને સિક્કા ઉપર, પોતાના વંશનુ, કુળનું કે ધમતુ જે કાઇ ચિહ્ન ૩ ઠીક લાગતું તે પડાવતા હતા. આ યાનપતિ પાતાની હુકુમતના સર્વ પ્રદેશમાં ચાલી શકે તેવા સર્વસામાન્ય સિક્કા પડાવતા હતા કે કેમ ? અથવા તો પ્રાંતિક સૂબાએ પોતાના પ્રાંત માટે ખાસ જુદા જ અને સ– સામાન્ય માટે પણ જુદા જ ચલાવતા કે કેમ ? અથવા તો એક બાજૂ પેાતાનુ' અને બીજી બાજૂ પેાતાના ઉપરી રાજાનું મ્હારૂં પડાવતા કે કેમ ? આવા અનેક પ્રકારમાંનુ કયુ' ધારણ તેમણે અંગીકાર કર્યું હતું તે વિશે તેમના સિક્કાને લગતા અભ્યાસમાં ઊંડા ઉતરેલ ન હેાવાથી હું ચોક્કસ પણે કહી શકતા નથી.
સમજ
આ યાન સૂબાને પાછળથી ઇલ્કાબ જોડાચાનુ જણાયું છે પણ તે માટે કદાચ નીચેનાં કારણ હોય (૧) સૂબાઓએ પેાતેજ દેખાદેખીથી કે રાજાની ગેરહાજરી દર્શાવીને પેાતાને જુદી રીતે ઓળખાવવા માટે તે ઇલકાબ ધારણ કર્યાં હોય (૨) અથવા રાજાએ પેાતે જ યાન સરદાર અને બીન યાન સરદાર એમ એળખવા માટે ભેદ પાડ્યા હાય,
(૬૨) સરખાવા પુ. ૨, પૃ ૫૪ નું લખાણ. (૬૩) જીએ પુ. ૨, પૃ. ૫૬ તથા ૬૭ અને આગળની હકીકત,