Page Text
________________
પરિછેદ ].
મૃત્યુ ક્યારે ?
૧૬૩
માનવામાં આવ્યું છે, તેને બદલે તે સમય ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ માં માનવામાં આવે, તે કાન્હાયન વંશી પ્રધાનવાને સત્તાકાળ જે કેટલાકના મંતવ્ય પ્રમાણે ૪૫ વર્ષ ચાલ્યો કહેવાય છે તે હકીકત પણ બરાબર બેસતી આવી જાય છે. એટલે કે ભાનુમિરનું ગાદીએ બેસવું અને કાન્હાયનવંશીના પ્રધાન વંશનો આરંભ થવો તે બન્ને એકસાથે જ ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ માં લેવાં અને શું વશની સમાપ્તિ સાથે જ કાન્હાયનવંશના પ્રધાનની સમાપ્તિ પણ ઈ. સ. પૂ. ૧૧૪ માં ૪૫ વર્ષના કાળ પછી-સાલ પછી–આવી ગઈ ગણવી. જ્યારે આ બે બનાવને ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ માં લઈએ ત્યારે મિનેન્ડરનું ભરણુ પણ તે જ સાલમાં લેવાને ઉલટું વિશેષ મજબૂતીરૂપ ગણાશે. પછી તે મિનેન્ડરનું મરણું પહેલું લેવું કે શુંગવંશીનું ગાદીએ બેસવું પ્રથમ લેવું, તે જ માત્ર સવાલ લટકતો રહ્યો કહેવાય; પણ જ્યારે એંટીઆલસીદાસે મૈત્રી સાંધવા પ્રયત્ન સેવ્યો છે તે હકીકત ઉપર લક્ષ આપીએ છીએ, ત્યારે એમ સ્વીકારવું પડે છે કે, તેણે ભાનુમિત્રમાં જ કાંઈક ભાનુને તાપ જોયે હોવો જોઈએ. એટલે કે ભાનુમિત્રના હાથે જ મિનેન્ડરનું મરણ થયું હોવું જોઈએ. પછી તે ભાનુમિત્રની ફશિયારીનું કે તેના પ્રધાન કાવાયનવંશી વાસુદેવની કુશાગ્રબુદ્ધિની દોરવણીનું પરિણામ હોય તે જુદી વસ્તુ જ છે.
આ બધા સંજોગોનો વિચાર કરતાં એ જ સ્થિતિ કલ્પવી રહે છે કે ઈ. સ. પૂ. ૧૫૮–૯માં જ મિનેન્ડરનું મૃત્યુ નીપજયું હોવું જોઈએ.
હવે જ્યારે મિનેન્ડરનું મરણ ઈ. સ. પૂ. ૧૫૬ ને બદલે ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ માં થયા સંભવ વિશેષ માન્ય રાખીએ છીએ તો નીચે પ્રમાણે સુધારો કરવો પડશે કે-મિનેન્ડરને સમય
(૫૫) આ માટેની સમજૂતી સારૂ નીચેને
જે ઈ. સ. પૂ. ૧૮૨ થી ૧૫૬=૩૬ વર્ષને ગણાવ્યો છે તેને બદલે ૧૮૨ થી ૧૫૯ ૨૩ વર્ષને ગણુ.
આ બેકટ્રીઅન પ્રજાનો રાજવંશ, બેકટ્રીઆના પ્રદેશ રાજસત્તા ઉપર ભલે ડિમેટ્રીઅસના સમય પૂર્વે આવ્યો હતો, છતાં તેને ઈતિહાસ આપણે આ ભારતીય વૃત્તાંત વર્ણવતાં પુસ્તકે જેમ ઉતારી શકતા નથી, તેમ મિનેન્ડર પછી
કોઈ વ્યક્તિ તે રાજવંશની મિનેન્ડર હૈયાત રહી હોય, છતાં તેનો પછી શું? રાજઅમલ જે ભારતભૂમિની
બહાર જ વ્યાપ્ત રહ્યો હોય તે તેની નોંધ લેવાને અધિકાર પણ આપણને રહેતો નથી જ. બાકી વાસ્તવિક વસ્તુસ્થિતિ તે એ જ છે કે મિનેન્કરના મૃત્યુ બાદ કોઈ તેમને સરદાર હિંદની ભૂમિ ઉપર રાજ કરવાને રહ્યો જ નથી; પણ એવા કેટલાયે યોન સરદારોનાં નામે ડિમેટ્રીઅસ અને મિનેન્ડરની સાથે, તેમજ ટાપણે મળી આવ્યાં છે તથા કેટલાકના ૫૫ તે સિક્કાઓ પણ ઉપલબ્ધ થયા છે કે જેથી વિદ્વાન એવાં અનુમાન ઉપર આવ્યા છે કે, આમાં કોઈ ને કોઈ રાજપદે આવ્યો હોવો જોઈએ જ; પણ જયાં સર્વ અંધકારમય કે અર્ધ પ્રકાશિત હોય ત્યાં નિશ્ચયપણે શું કહી શકાય ? જ્યારે મારી માહિતી એમ નીકળે છે કે, રાજા મિનેન્ડર તે મેન ઓલાદનો છેલ્લે જ હિંદી ભૂપતિ હતા. અને જે યોન સરદારનાં નામો મળી આવે છે તે તે ડિમેટ્રી અસ અને મિનેન્ડરના સમયે જુદા જુદા પ્રાંતે ઉપર વહીવટ ચલાવનાર તેમના સૂબાઓ જ હતા. એટલે કે તેઓ પોતપોતાના પ્રાંતો ઉપર, પિતાના ઉપરી સત્તાવાળા રાજવીએના સમયે, સમકાલીન૫ણે રાજકાબૂ ધરાવતા વહીવટી અમલદારો હતા; જેમને અંગ્રેજી “હેહાએની સમજ” વાળે પારગ્રાફ જુઓ.
| SR No. | 032485 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 512 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |