Page Text
________________
પરિછેદ ]
પુષ્યમિત્રનાં જીવન
પણ મોકલાવ્યા છે. કારણ કે, ખરી રીતે અગ્નિમિત્રનું જ રાજ્ય હતું, એટલે તેને સમ્રાટુ તરીકે તે ખબર આપવા જ જોઈએ. તેમ પુષ્યમિત્ર હૈયાત હતો જ; ભલે વાનપ્રસ્થ દશામાં હો-એટલે તેનું ગૌરવ પણ સાચવવું જોઈએ. તે હેતુથી તેને જ ઉદેશીને મંત્રોચ્ચાર કરાયો છે. ) જારે બીજે યજ્ઞ જે કરાય છે, તે અને પહેલાની વચ્ચે કેટલાંક વર્ષનો ગાળો નંખાવે છે; કે જે સમયે પુષ્યમિત્રની હૈયાતિ ન હોવાથી અને સમ્રાટ અગ્નિમિત્રને પિતાનું સાર્વભૌમત્વ જાહેર કરવાની આવશ્યકતા લાગવાથી, તેણે પોતે જ બીજો યજ્ઞ આરંભાવ્યા હતા. અને તેને ટેકે એ વાતથી મળે છે કે આ દિતીય યજ્ઞસમયે પતંજલી મહાશયે ઘણું કરીને પુષ્યમિત્રનું નામ પણ નથી લીધું. તેમ ચાલતા આવેલા રિવાજને અનુસરીને, (યજ્ઞ કરાવનાર રાજાને યુવરાજ જ્યાંસુધી હોય, ત્યાંસુધી તે યુવરાજ જ યજ્ઞના અશ્વના રક્ષક તરીકે દેશાટન કરે છે, અને તેના અભાવે અન્ય કૌટુંબિક કે વિશ્વાસુ વ્યક્તિ હોય તે કામ ઉપાડી ચે છે) યુવરાજ વસુમિત્રને જ અશ્વરક્ષક તરીકે એકથાનું જણાયું છે. એટલે આ ઉપરથી ચોક્કસ થાય છે કે પહેલો યજ્ઞ પુષ્યમિત્રની હૈયાતીમાં પણ અગ્નિમિત્રના રાજ્ય થયો હતો ( આશરે ઇ. સ. પૂ. ૧૮૯ કહી શકાય ); જ્યારે બીજો પુષ્યમિત્રની મરછુ બાદ અને અગ્નિમિત્રના સ્વતંત્ર સમ્રાટ થયા બાદ સાતેક વર્ષે એટલે પિતાના રાજયાભિષેક પછી ત્રેવીસમા વર્ષે (ઇ. સ. પૂ. ૧૮૧માં ) કરાયો હતો.
જયારે કુમારયુવરાજ વસુમિત્ર તે પિતાના પિતાના સમ્રાટુ બન્યા પછી બાવીસમા વર્ષે મરણ પામ્યો છે. એટલે તેણે આ દિતીય યજ્ઞમાં નેતા તરીકેનો પાઠ ભજવે ન જ કહી શકાય; પણ તે પૂર્વે છ મહિને કે એક વર્ષે ભરણ પામેલો કહેવાય.
આ દ્વિતીય અશ્વમેધ યજ્ઞની પૂર્ણાહુતિ થયા બાદ, કેટલાં વર્ષ સુધી પતંજલીનું જીવન ટકી રહ્યું હશે તેને પુરાવા મળતું નથી, પણ તે બાદ તુરતમાં જ મરણ થયું હોય એમ અનુમાન કરીને તેની સાલ ઈ. સ. પૂ. ૧૮૦ ઠરાવી છે; જેથી પતંજલી મહાશયની ઉમર આશરે ૯૫ વર્ષની ગણાવી છે.
પુષ્યમિત્રને જન્મ તો ઉચ્ચ કોટિના બ્રાહ્મણ માબાપના પેટે જ થયો દેખાય છે.
એટલે, મિ. વિન્સેટ સ્મિથ બનાં ચારિ. સાહેબ કે અન્ય ગ્રંથકાર જે ત્ય તથા અન્યો તેને હલકા કુળમાં જન્મેલસાથે કેટલેક baseborn- કરીને સંબોધે અશે તેમની છે તે યોગ્ય નથી. બાકી તુલના તેને પોતાના સ્વામિ-રાજા
“હરથના ખૂકી તરીકે ઓળખાવી કદાચ ઉપરનું સંબોધન લાગુ પાડતા હેય તે તે બીજી વાત કહેવાય. જે કે ખરી રીતે ખૂન કરનાર પણ તે પિતે તે નથી જ, પણ જેમ અનેક પ્રસંગોએ બનતું આવ્યું છે કે, દરેકે દરેક કાર્ય સ્વહસ્તે જ ન કરતાં પિતાના કેઈ સાગરીતઠારા સાધી શકાય છે,
(૪૪) આ બીજા યજ્ઞને આરંભ ૧૮૨ માં થશે હોવાથી, વસુમિત્રે અશ્વનાયક તરીકે ભાગ ભજવ્યો હતું, પણ તેના નાયાપણામાં જ અશ્વની અટકાયત થઈ ને પરિણામે યુદ્ધ જામ્યું. એટલે અશ્વમેધની પૂર્ણા
હુતિ તે લંબાઈ છે (લગભગ ઇ. સ. પૂ. ૧૮૧ ) અને તે સમયે રાજા અગ્નિમિત્રે એકલાએ જ બધી વિધિઓ કરેલી હોય એમ સમજાય છે–વસુમિત્રના અભાવે.
| SR No. | 032485 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 512 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |