Prachin Bharat Varsh Part 03

SR No.: 032485
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1937
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 105

સમકાલીન
[[ દ્વિતીય
જુઓ) અમરકેજના આધારે લખાયું છે કે, “પુષ્યમિત્ર પછી તેનો પુત્ર અગ્નિમિત્ર ભારતનો સમ્રાટ થયો. તેને અમરકોષની ટીકામાં ચક્રવર્તી તરીકે નિર્દેશ્ય છે. અગ્નિમિત્રના સિક્કાની પેઠે બરાબર તે જ કોટિ અને રૂપનો સિક્કો બહસ્પતિ મિત્ર છે. બહસ્પતિમિત્રના સિકકા અગ્નિમિત્રના સિક્કાથી પહેલાંના ૧૩ મનાય છે. બૃહસ્પતિમિત્રને સગપણ સંબંધ અહિચ્છત્રના રાજાઓ સાથે હતા કે જેઓ બ્રાહ્મણ હતા, એ કોસમ-પોસાના શિલાલેખથી નક્કી છે.૧૪” આ વાકયથી નીચે પ્રમાણે ફલિતાર્થ નીકળે છે (૧). અગ્નિમિત્રની રાજકીતિ ચક્રવર્તીના જેવી જવવંત હતી (૨) અગ્નિમિત્રના સિક્કા ઉપલક દષ્ટિએ જોતાં તો બહસ્પતિમિત્રના સિક્કા જેવા જ દેખાવમાં છે, પણ બારીકાઈથી તપાસતાં બૃહસ્પતિના સિક્કા, અગ્નિમિત્રના કરતાં પૂર્વ સમયના દેખાય છે. એક કોટિના અને એક રૂપના હોય તેથી બહુબહુ તે એટલું જ સિદ્ધ થાય, કે બંનેને અમલ એક જ પ્રદેશ ઉપર ચાલ્યો હશે, પણ તેના ઘડતર કે બાહ્ય
સ્વરૂપમાં લાક્ષણિક રીતે જે તફાવત માલૂમ પડે તે, તે બંનેની વચ્ચેના સમયનો આંતરો જ બતાવનારૂં લેખાય. હવે જે બહસ્પતિમિત્ર તે જ પુષ્યમિત્ર હોય અને પુષ્યમિત્રની પછી તુરત જ તેને પુત્ર અગ્નિમિત્ર ગાદીએ આવ્યો હોય, તે તો બેની વચ્ચેનું અંતર બિલકુલ ન જ ગણું શકાય. એટલે સાબિત થયું કે, પુષ્યમિત્રના અને અગ્નિમિત્રના સિક્કાને જે સમય હેય, તેના કરતાં બહસ્પતિમિલન સમય બહુ પૂને ૬ છે અને તેથી જ બહસ્પતિમિત્રના સિક્કા, અગ્નિમિત્રના સિક્કાની પૂર્વે પાડવામાં આવ્યા હોય તેવી રીતે જુદા પડી જતા દેખાય છે.
આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે જેમ પુષ્યમિત્ર અને અગ્નિમિત્ર સમકાલીન છે, તેમ ખારવેલ અને બૃહસ્પતિમિત્ર પણ સમકાલીન છે. પણ પુષ્યમિત્ર અને ખારવેલના સમયની વચ્ચે તે અંતર જ છે; છતાં કોઈના મનમાં એમ પણ ઊગી આવે કે, હાથીગુફાના શિલાલેખમાં નોંધાયા પ્રમાણે, પ્રથમ ખારવેલે મગધપતિ બહસ્પતિમિત્રને હરાવ્યો હોય, એટલે ખારવેલ મગધપતિ
(૧૩) “જૈન સાહિત્ય સંશોધક” ખંડ ત્રીજો પૃ. ૩૭૮: જુઓ ટી. નં. ૧૬; આપણે પણ તેમજ બતાવી ગયા છીએ, કારણ કે બૃહસ્પતિમિત્ર (જુઓ પુ. ૧, પૃ. ૩૨૪.) ને સમય ઈ. સ. પૂ. ૪૧૭ છે જ્યારે પુષ્ય. મિત્રને સમય ઈ. સ. પૂ. ૨૦૪ છે.
(૧૪) આ હકીક્તને યુરેપના પ્રસિદ્ધ ઐતિહા- સિકોએ પણ સ્વીકારી લીધી છે. (પં. જયસ્વાલજી જેન સાહિત્ય સંશોધક, ખંડ બીજે પૃ. ૩૭૩).
(૧૫) સર કનિંગહામ પિતાના કે. ઈ. એ. નામે પસ્તકમાં પૃ. ૭૭ ઉપર લખે છે કે I incline rather to assign the coins (bearing nurse of Agnimitra) to a local dynasty of princes as they are very rarely found beyond the limits of North Panchala
અનિમિત્રના નામવાળા સિક્કાને સ્થાનિક રાજવંશી માનવી તરફ મારું વલણ વધારે ને વધારે થતું જય છે કેમકે ઉત્તર પાંચાલની હદની બહાર તે (સિક્કા) કવચિત જ જડી આવે છે.
(૧૬) સર કનિંગહામ પિતાના કે. ઈ. એ. પૃ. ૮૧ ઉપર લખે છે કે The coin ( Pi. vii fig. 1 & 2 of Brihaspatimitra ) is earlier than any of the Mitras-(ચિત્રપટ, ૭. માં આકૃ. ૧, ૨ વાગે બુહસ્પતિમિત્રને સિક્કો) મિત્રવંશી રાજાઓના કોઈ પણ સિક્કા કરતાં પ્રાચીન છે (એટલે કે મિત્ર અક્ષરના અંતવાળા શુંગવંશી રાજાના કરતાં તે પ્રાચીન છે.) સરખા ઉપરનું ટી. નં. ૧૩.