Page Text
________________
=
=
=
*
* *
ભારતવર્ષ ]
વિવેચન
હતા અને તેથી જ પોતાના ધર્મગુરૂનું બહુમાન સાચવતા. પછી તે બહુમાન ધર્મશ્રદ્ધામાં ૯૦ પણ પરિવર્તન થવા પામતું તેમજ અંધશ્રદ્ધામાં પણ પરિણમતું હતું. (કાંઈક વિવેચન માટે ઉપર જુઓ પૃ. ૩૧)
જ્યાંસુધી ભારતપ્રજા કોઈ પરદેશીની સાથે વ્યવહારમાં નહોતી આવી ત્યાં સુધી આ પ્રમાણે ચાલ્યું ગયું. એટલે રાજાઓએ પોતાને સંવત્ ચલાવવાની પરવા ન કરી એટલું જ નહીં, પણ શિકા જેવી રાજ્યની પ્રભૂતા સૂચવનારી વસ્તુમાં પણ પોતાના નામદર્શક કોઈ વસ્તુ આવી ન જાય, તેની સંભાળ લીધે રાખી હતી. અને તેથીજ શિક્કામાં રાજકર્તા વંશના ધાર્મિક તેમજ સ્વપ્રદેશીક કે સ્વવંશની ઓળખ આપતા ચિહ્નોજ૯૧ માત્ર કોતરવામાં આવતાં હતાં; પણ
જે સમયથી પરદેશીઓનું આક્રમણ હિંદ ઉપર થયું અને તેમને વસવાટ અત્ર થવા લાગ્યો, એટલે કે તેમના સહવાસમાં આવવા માંડયું, ત્યારથી જેમ અનેક વ્યવહારમાં તેમની સંસ્કૃતિનું અનુસરણ આર્ય સંસ્કૃતિમાં પ્રવેશ થવા માયું હતું તેમ સંવતસર સાચવી રાખવાની પ્રથામાં અને શિક્કા ઉપર ચિત્ર બનાવવાની ઢબમાં પણ ઘણું પ્રકારનો ફેરફાર થવા માંડ્યો હતો. કહેવાની મતલબ એ છે કે, પરદેશી રાજ્યકર્તાઓના આવાગમન પછી ધર્મપ્રવર્તકના સંવતને લેપ થઈ, રાજ્યકર્તાઓના સંવતનો પ્રચાર થવા માંડયો. ૯૩ આ સર્વ હકીકતમાંની જે કેટલીક સિક્કાને લગતી છે તે શિકકાના પરિચ્છેદમાં અને જે સંવતસરને લગતી છે તે સંવતસરને લગતાં પરિચ્છેદમાં ચર્ચા છે માટે ત્યાંથી તે વાંચી લેવી.
(૯૧) સરખા ઉપરની ટીકા નં. (૮૯)
(૮૯) આ કારણથી પ્રાચીન સમયના રાજવીઓ પિતાના સિક્કા ઉપર પણ ધર્મના ચિહ્નો અંતિ કરવામાંજ મગરૂરી ધરતા. તે એટલે સુધી કે, પિતાના વંશનું જે લક્ષણ હોય તે સિક્કાની અવળી બાજુ એટલે reverse ઉપર કોતરતા જ્યારે ધાર્મિક ચિહ્નને સવળબાજુ એટલે obverse ઉપર આક્તા; તેમની ધર્મ પ્રત્યેની આસ્તિકતા આટલી વિશેષપણે જ્વલંત હતી.
(૯૨) આવાં આક્રમણોમાં પ્રથમમાં પ્રથમ ઇરાનો પાદશાહનું ઈ. સ. પૂ. છઠી સદીમાં અને તે બાદ ઈ. સ. પૂ. ૪થી સદીના અંતમાં ચીક શહેનશાહ અલેકઝાંડરનું એમ કુલ બે સમયે થયાં હતાં. જ્યારે પરદેશી રાજ્યકર્તાનો વસવાટ જે પ્રથમ થયો હતો, તે બ્રેકટીઅન શહેનશાહ ડીમેટીઅસના પિતા યુથીડીમસને હતો. પણું તે તુરતજ પોતાના દેશ પાછો ચાલ્યો ગયો હતો. જ્યારે ડીમેટીઅસ અને મીન્ડર કાયમ રહ્યા હતા.
(૯૦) ધર્મશ્રદ્ધાની બાબતમાં ભલે પોતાના મંતવ્ય માટે બહુમાન તો હોજ, છતાં લોકકલ્યાણ શાનમાં રખાય છે. વળી તેમાં અન્ય ધર્મ પ્રત્યે સહિષ્ણુતા પણ અતિ વિપુલપણે હોઈ શકે છે જ્યારે અંધશ્રદ્ધામાં કેવળ દમનનીતિ, જોરજુલમ અને ધર્મના પલટામાંજ કૃતકૃત્ય મનાતું આવે છે; આ બંને પ્રકારના દૃષ્ટાંતોમાં ધમ- શ્રદ્ધાના દૃષ્ટાંત તરીકે સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનનું જીવન અને અંધશ્રદ્ધા તરીકે શુગવંશી સમ્રાટોનું જીવન આગળ ધરી શકાશે.
(૯૩) આર્ય પ્રજમાં કોઈ પણ રાજાએ પોતાના નામથી સંવત્સર ચલાવ્યો હોય તો તે સાથી પ્રથમ વીર વિક્રમાદિત્ય શકારિનો વિક્રમ સંવત્ જ છે. ભલે કેટલાક વિદ્વાનો એવો મત ધરાવે છે, કે વિક્રમસંવની પહેલાં માર્યસંવત્ ચાલ્યો હતો પણ આ કથન માટે નિશ્ચિત પૂરાવા તેઓ ધરાવે છે કે ?
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |