Page Text
________________
ભારતવર્ષ ]
વિવેચન
૩૯
આ ગાધારદેશ અને કંબોજ દેશ (કે જ્યાંની મૂળભાષા ખરેછી હતી) એમ બન્ને દેશે એકજ સામ્રાજ્યના ૫ અંગ હોઈને અતિ નિકટના સંપર્કમાં આવતા હતા. અને તેથી અરસ્પરસની ભાષા ઉપર સારી અસર થવા પામી હતી. તેમજ આ પ્રદેશ પાછળથી એકટ્રીઅન્સ અથવા થોન પ્રજાના રાજ્ય અમલ તળે જવાને લીધે અને ડીમેટીઅસ અને મીનેર જેવા તેમના શહેનશાહોએ તેમજ ભમક અને નહપાણ જેવા ક્ષત્રપોએ તો હિંદમાં વસવાટ પણ કર્યો હતો, જેથી તેમની ખરછી ભાષાના કેટલાક શબ્દનું મિશ્રણ અને ઉમેરણ પણ થઈ ગયું હતું.
અને તે મગધ દેશ ઉપરથી તે દેશની ભાષાનું નામ માગધી ૮૩ કહેવાયું. તેને હાલના વિદ્વાન લોકે પ્રાકૃતના નામથી પણ ઓળખાવે છે. આ ભાષાનો ઉપયોગ આખાયે ભારતમાં થોડેઘણે અંશે પણ થતો હોવો જોઈએ, કેમકે વ્યાપારકુશળ વેપારીઓ સર્વત્ર સાર્થવાહના રૂપમાં ટોળે ટોળા મળીને પ્રવાસ કરી રહ્યા હતા. જેમ એક ભાષાનું નામ આપણે પ્રાકૃત અને બીજીનું નામ બ્રાહ્મી જણાયું તેમ ત્રીજા પ્રદેશની એક ભાષા વિશે પણ જણાવવાની જરૂર દેખાય છે. જે પ્રદેશને તે સમયે કંબોજ કહેતા હતા અને જેમાં અત્યારના અગાનીસ્તાનના ઈશાન ખૂણાના કેટલાક ભાગને સમાવેશ થતો હત, તેની ભાષાને ખરોકી ૯૪ કહેવાતી હતી. આ ભાષા ઘણે અંશે પ્રાકૃત-માગધીને મળતી તે હતી જ, છતાં તેનાં ખાસ તો, બારીકીથી અભ્યાસ કરનારની દૃષ્ટિએ સત્વર દેખાઈ આવતાં હતાં. અને આની પ્રતિતી આપણને સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનના શાહજાગ્રહી અને મંશેરાના ખડકલેખો ઉપરથી મળી રહે છે. જો કે આ લેખો ઈ. સ. પૂ. ની ત્રીજી શતાબ્દિમાં ઉભા કરાયેલા છે, છતાં તેની પૂર્વે દોઢ સદી ઉપર એટલે ઈ. પૂ. પાંચમી સદીમાં થયેલ પ્રખ્યાત વ્યાકરણ પાણિનિરચિત વ્યાકરણમાંથી પણ તેના પુરાવા આપણને ઉપલબ્ધ થાય છે; કેમકે આ પાણિનિ મહાશય હાલને પંજાબ દેશ અને તે સમયે ગાંધારદેશના નામથી ઓળખાતા પ્રદેશને વતની હતા. વળી
આ આખો સમય આ બધી ભાષાની માતારૂપ ગણાતી જે સંસ્કૃત ભાષા છે, તે કાંઈક સુખ દશા ભોગવતી પડી રહી હતી. જો કે ઉચ્ચ કોટિના વિદ્વાનોમાં તે તેનો પ્રચાર પણ ચાલુજ હશે, છતાં તેને જે પુનર્જીવન મળ્યું હતું તે તે શુંગવંશી રાજ્ય અમલના કાળે મહાશય પતંજલી ભાષ્યકારની પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહનના લીધેજ હતું એમ સમજાય છે.
જ્યાં સાધારણ વ્યવહારની માહિતીઓને
જાળવી રાખવા પૂરતી કેઈ સંવત્સર પણ કોઈને પડી નહોતી હતો કે? ત્યાં વળી ઇતિહાસ કે
રાજકીય દફતરો અને તેની નોંધ રાખવાની આવશ્યકતા કયાંથી જ હોય ?
(૮૩) આ બે મહાન ધર્મ જૈન અને ઍધઃ તેમના ધર્મપ્રવર્તક અનુક્રમે મહાવીર ઉર્ફે વર્ધમાન અને ૌતમબુદ્ધ ઉ બુદ્ધદેવ છે અને આ બંને ધર્મના અસલ પુસ્તકની ભાષા પણ પ્રાકૃત–માગધી છે. ' (૮૪) “ખરછી ભાષા બોલનાર પ્રજનું જન્મસ્થાન આ ભૂમિપ્રદેશ સમજ. હિંદકશ પર્વતની
આસપાસના પ્રદેશમાં પણ ખરેષ્ઠી ભાષાનેજ પ્રચાર હતો, આ બધા ભાગની પ્રજાને ઈતિહાસમાં ન પ્રજ તરીકે ઓળખવી પડશે. ડીમેટ્રીઅસ, મીન્ડર, યુથીડીએસ વિગેરે આ પ્રજના સરદાર હોઈને તેમની જન્મભૂમિ પણ અહીં જ ગણવી રહે છે.
(૮૫) જુઓ તૃતીય પરિચોદ.-
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |