Page Text
________________
વિવેચન
૩૬
જતા હતા, તેમ કુદરત પણ ઘણીજ સાનુકૂળ હાવાથી, વરસાદ પણ મનમાન્યા સમયે આવી પહેાંચતા એટલે જનતાને દુર્ભિક્ષનો અનુભવ નહાતા થતા, તેમ તેવું નામ શ્રવણે પડવાના પ્રસંગ પણ ભાગ્યેજ ઉપસ્થિત થતા હતા; તો પણ રાજા શ્રેણિકના સમય ખાદ, વખત ખદલાતાં વરસાદની અતિવૃષ્ટિ અને અનાવૃષ્ટિ અવારનવાર આવી પડવાથી, વસુલાતના ધારણને વિચાર કરવા પડયા હાય તે સંભવિત છે. છતાં તેવુ ધારણ નિયમિત રીતે સ્થાપન કરવામાં કેટલા કાળ વીતી ગયા હશે તે નિશ્ચયપણે કહેવુ મુશ્કેલ છે. કદાચ એ સદી વીતી ગઈ હાય અને આર્ભજ સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્તના સમયથી પણ થયે। હાય.
જ્યારે એક બાજુ ઉપર પ્રમાણે રાજ્ય વહીવટ ચાલતા હતા ત્યારે ખીજી બાજુ પ્રજાને રાજના નિર્વાહ ચલાવવાના સાધનાના અભાવ કે મુશ્કેલી ન હેાવાને લીધે, પ્રજાને પણ, અનેક વસ્તુ ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન કરવાની કાળજી ભાગવવી પડતી નહેાતી. તેમ તેમની રસેદ્વિચા પણ એટલી બધી લાલુસ નહાતી કે તેમને અનેક વાનીઓ ઉભી કરવાની જરૂર રહેતી હાય ! આવાં આવાં અનેકવિધ કારણાને લીધે તેમના ખારાક માટે કેવળ ઘેાડીજ વસ્તુ ઉપર આધાર રાખવા પડતા હતા અને તેમાં મુખ્ય પણે ભાતડાંગર કે ચાખા જેવા પદાર્થના જ વપરાશ તેમને કરવા પડતા કે જેને પાક વરસાદના નિયમીતપણાને લીધે તેમજ ચારે તરફ જળવાઈ રહેતા પાણીના સંગ્રહને લીધે અતિ અલ્પશ્રમવડે તેમને મળી રહેતા. એટલે સમજાશે કે સપ્રજાના મુખ્ય ખારાકની વસ્તુ ચેખાજ હતા.
[ પ્રાચીન
ઉપરના પારિત્રામાં જણાવી ગયા છીએ કે પ્રજાના ખારાક ઘણે અંશે ચાખાનેાજ હતા, તેથી રખેને એમ અનુમાન ઉપર આવી જવાય કે તે સમયે ખેતિકારો અન્ય પાક ઉત્પન્ન કરતાજ નહી કે તેમને તેવા પાક ઉત્પન્ન કરવાનું જ્ઞાન વિટક પણ નહીં હાય. તેઓ અન્ય પાક ઉત્પન્ન તા કરતાજ પણ વર્તુમાનકાળની માફ્ક કેવળ કૃષિપ્રધાન દેશ આ ભારતવર્ષ નહાતાજ. પણ જેમ યુરાપાદિ ખંડના દેશા સ્વપોષણ અર્થે આવશ્યક પદાર્થોં ઉત્પન્ન કરી, શેષકાળ, અન્ય દેશે। સાથે વ્યાપારિક સબંધ ખીલવવા માટેની વસ્તુ ઉપાર્જન કરવાને હુન્નરઉદ્યોગા પાછળ મડ્યા રહે છે, તે પ્રમાણે હિંદુસ્તાનના ખનીજ પદાર્થોમાંથી ઘટતી સામગ્રી બનાવી અથવા તો તેને એમ ને એમ કાચા પદાર્થ તરીકે પણ અન્ય પ્રદેશામાં લઈ જઇ, દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવાના અંગ તરીકે કામે લગાડતા. વળી ખનીજ ઉપરાંત જંગલની પેદાશે। તથા કરિયાણાની પણ વિપુલતા હૈાવાથી તેનાં પણ વહાણા તે વહાણા ભરી પરદેશ લઈ જતા અને દ્રવ્યના સંચય કરી સ્વદેશે પાછા ફરતા હતા. આવી રીતે વ્યાપારિક ક્રય—વિક્રય કઇ વસ્તુવડે કરવામાં આવતા હશે તે સ્પષ્ટપણે કયાંય આલેખાયું હાય, કે તે સ્થિતિ તારવી શકાય તેમ હોય તેવું વન, જિંગાચર થતું નથી પણ એક દેશની પેદાશ આપી તેના મુલ્ય બદ્દલ સામા દેશની પેદાશ લેવી કે જેને અત્યારની ભાષામાં Bartering કહેવાય છે તે અને ખીજી રીત એ કે તે સમયે ધાતુના શિકા જેવી વસ્તુ કદાચ નહીં હાય પણ મુલ્યવતી ધાતુ-જેને આપણે સાનું અને ચાંદી કહીએ
લેવડ દેવડની
રીતી અને
દ્રવ્યના પ્રકાર
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |