Page Text
________________
૩૧૦
અનુરૂદ્ધપુર
[ પ્રાચીન
સાગરમાં એવો ડૂબેલ રહેવા લાગ્યો કે કોઈ કાર્ય માં ભાગજ લેવાનું માંડી વાળ્યું. આથી કરીને આખું સામ્રાજ્ય વેરવિખેર થઈ જવા લાગ્યું. જયાં ને ત્યાં અંધાધૂંધી-અંધાધની પ્રવર્તાવા માંડી, અનેક રાજ સ્વતંત્ર થઈ ગયાં, અને જેને જેમ ફાવે તેમ વર્તવા માંડયું. આવી સ્થિતિ પ્રજાને તેમજ સૈન્યપતિ નાગદશકને અસહ્ય લાગવાથી, રાજના હિત ખાતર, છેવટે રાજા મુંદને ઊઠાડી મૂકવો પડ્યો. અને તેને પણ પુત્ર ન હોવાથી તેમજ અન્ય કઈ નજીકનું સગું ન હોવાથી, તેમને ભાયાત તથા રાજ્યની બે પેઢીથી વફાદારીપણે સૈન્યપતિની નેકરી બજાવતે આવતો જે નાગદશક હતા તેને જ મગધની લગામ પ્રજાએ સુપ્રત કરી દીધી.
આ પ્રમાણે નાગદશક મગધપતિ બનવાથી, એક રીતે કહીએ તો શિશુનાગ વંશને અંત આવી જ ગયો એમ કહી શકાય. છતાં, નાગદશક પોતે પણ તેજ વંશમાંથી ઉતરી આવેલ હોવાથી, તે વંશ હજુ ચાલુ રહ્યો હતે એમ પણ કહી શકાય. આ માટેની વિશેષ સમજૂતિ નીચેના પારિગ્રાફમાંથી જાણી લેવી,
રાજા અજાતશત્રુના વર્ણનમાં કહી ગયા છીએ કે, તેને રાજ્યવિસ્તાર કેવળ ઉત્તર હિંદમાં જ
હતે; એટલે કે ઈ. સ. પૂ. અનુરૂદ્ધપુર સાથે ૪૯૬ સુધી મગધ સારાજ અદ્ધિનો મ્રાજયની હદ ત્યાં સુધી જ સંબંધ હતી. બીજી બાજુ હાથી
ગુફાના શિલાલેખથી સાબિત થાય છે કે (જુઓ રાજા ખારવેલનું વૃત્તાંત) રાજા ખારવેલ પિતે યુવરાજપદે હતા ત્યારે, ઈ. સ. પૂ. ૪૩૧ માં તેણે દક્ષિણ હિંદમાં સ્વારી લઈ જઈને કલિંગથી માંડીને ઠેઠ કન્યાકુમારી સુધી સઘળો ભાગ પિતાને તાબે કરી લીધું હતું. આ બે હકીકતનું એકીકરણ કરવાથી સમજાશે કે, . સ. પૂ. ૪૯૬ થી ૪૩૧ સુધીના ૬૫ વર્ષના ગાળામાં જ, દક્ષિણ હિંદ તરફ કોઈ મહાપરાક્રમી રાજા આક્રમણ લઈ ગયો હતો અને પિતાના કબજામાં એક વખત તે મૂલક લઈ લીધો હતો. પણ પાછળથી તેજ પાંસઠ વર્ષના ગાળામાં તે સર્વે પ્રાંતે પાછા સ્વતંત્ર બની ગયા હતા.
હવે આપણને ઇતિહાસ કહે છે કે, આ
(૭૧ ) પાછળથી રાજ મુંદનું શું થયું તે જણાયું નથી એટલે, ગાદીત્યાગ કરવો પડે હોય એમ અનુમાન કરી લીધેલ છે. પણ સંભવ છે કે તેને સંસાર ખાર કઈ પડયો હેવાથી, તથા જેમ અન્ય રાજવીઓ આવા પ્રસંગે ઉપસ્થિત થતા ધાર્મિક જીવન ગાળતા હતા તેમ આણે પણ તેમ કર્યું હોય.
તેનું ખૂન કરવામાં આવ્યું હોય એમ માનવાને પણ કારણ નથી કેમકે તે સમયે રાજ્યલોભની જ્યાં તૃષ્ણાજ નહતી ત્યાં ખૂન કરવાનું કે કરાવવાનું પ્રયોજન શું ? કે બૈદ્ધ ધર્મગ્રંથોમાં રાજ અજાતશત્રુને તથા તેની પાછળના અન્ય ચારને, એમ કુલ મળી પાંચ રાજને, પિતૃઘાતક તરીકે વર્ણવ્યા છે, પણ જેન રાજ અજાતશત્રુને નિષ્કલંક હેવાનું આપણે સાબિત કર્યું છે, તેમ બીન ચાર પણ નિષ્કલંકજ છે. કેમકે તેના પુરાવા મળતા નથી.
વળી દ્ધ ધર્મગ્રંશે એ તો માત્ર પોતાના ધર્મના નહીં હોય લેવાને ઉતારી પાડવા માટેજ આવાં અતિશ્યોકિતભર્યો લખાણ પાને પાને ચીતરી કાઢયાં છે (જુઓ ૫. ર૮૮ તથા ટી. નં. ૯૪ ની હકીક્ત ) એ. પી. જી. પૃ. ૪૮ નું અવતરણ. પ્રાચીન ઇતિહાસમાં, પ્રથમમાં પ્રથમ રાજ્યપ્રાપ્તિ માટે જે ખૂન થયાનું નેંધાયું હોય કે થયું હોય તે રાબ અશોકવર્ધનના સમયે ) કે શુંગવંશી પુષ્યમિત્ર-અગ્નિમિત્રના સમયે જ. તે સમયે તેમના સ્વામી એવા સૈર્ય સમ્રાટ બૃહદરથનું જ થયું હતું એમ કહી શકાય તેમ છે,
(૭૨) તેનું નાગદશક નામ તે સંજોગવશાત ઉભું થયું છે એમ માનવાને કારણ છે, એટલે તેનું ખરું નામ શું હશે તે લખવું જોઈએ. પણ તે માલુમ પડયું નથી એટલે પછી નાગદશક લખીને સુતેષ ધર પડે છે,
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |