Prachin Bharat Varsh Part 01

SR No.: 032483
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1935
Total Pages: 524
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 343

રાજા શ્રેણિકના
[ પ્રાચીન
* કહેવાતું હતું. જ્યારે પંડિત તારાનાથ તથા જ.ઓ.
બી. પી. સો. ના લેખક જણાવે છે કે તે લિચ્છવી જાતના ક્ષત્રિયની એક જ્ઞાતિને હતે. હવે વિદેહીના અર્થ બે ત્રણ થઈ શકે છે (૧) વિદેહ દેશનો વતની (૨) વિદેહ દેશના રાજ્ય કુટુંબનો માણસ–ભલે પછી વિદેહમાં ન પણ રહેતો હોય અને (૩) વિદેહ દેશની કન્યાને પુત્ર. આ ત્રણ અર્થમાંથી જે કોઈ સંબંધ રાજા બિંબિસારને લાગત હોય તોજ તેને વૈદેહી કહી શકાય. વિદેહ દેશની રાજધાનીનું નામ વિશાળા નગરી છે એટલે વિદેહને વિશાળી દેશ કહેવાય છે. વળી તેની અને મગધ દેશની વચ્ચે ગંગા નદી વહે છે. એટલે કે બને દેશ જુદા છે. કે જેથી નિવાસ સ્થાનને અંગે તો મગધપતિ હોય તે વિદેહી થઈ ન શકે. હવે બીજા અર્થ પરત્વે પણ તે વૈદેહી નથી કરી શકતા, કેમકે જે તે વિદેહપતિ સાથે કૌટુંબિક સંબંધ (માતૃપક્ષ કે અન્ય સંબંધ કટુંબિક ન કહેવાય. માત્ર પિતૃપક્ષીજ-from paternal side only કુટુંબ તરીકે ગણી શકાય. ) ધરાવતા હોય તે તે વિદેહપતિ રાજા ચેટક સાથે યુદ્ધમાં પણ ઉતરત નહીં, તેમ ચેટક રાજાની કન્યા, ચિલણ સાથે પિતે લગ્નગ્રંથીથી જોડાઈ શકત પણ નહીં. કેમકે એકજ કુટુંબની
કન્યા, તેજ કુટુંબને પુરૂષ પરણી શક્તો નથી જ.૫૨ એટલે પ્રથમના બે મુદ્દા અફળ ર્યા. હવે ત્રીજો મુદ્દો તપાસીએ. તેની માતા વિદેહ દેશની પુત્રી નહતી જ. તેણીને તે આપણે ભઠ્ઠીક્ષત્રિયાણ ૩ હોવાનું કહી ગયા છીએ, જેથી તે અર્થમાં પણ તેને વૈદેહી કહી શકાય તેમ નથી. એટલે લલિત વિસ્તરનું કથન ઠીક નથી એમ જોઈ લીધું. હવે પંડિત તારાનાથનું અને અન્ય લેખકનું કથન વિચારીએ. તેમના મત પ્રમાણે તે લિચ્છવી જાતિના ક્ષત્રિયમાં હતું. અને આ લિચ્છવીને પણ સંગીજિ૫૪ નામની મૂળ ક્ષત્રિય જાતિના વિભાગ તરીકે બૌદ્ધગ્રંથમાં ઓળખાવી છે. જ્યારે જૈન સાહિત્યમાં૫૫ એમ જણાવાયું છે કે, કાશદેશના મલ જાતિના નવ રાજાઓ તથા કેશળદેશના લિચ્છવી જાતિના નવ રાજાઓ, એમ મળી કુલ્લા અઢાર રાજાઓ, કઈક કામ પ્રસંગે એકઠા મળ્યા હતા. ત્યાં તેમણે શ્રી મહાવીર નિર્વાણ પામ્યાના સમાચાર સાંભળ્યા. અને તે બધા રાજાઓ વિદેહપતિ રાજા ચેટકની આણમાં હતા. તેમ વળી ઈતિહાસમાં પણ પ્રસિદ્ધ છે કે, મીંજાતિના ક્ષત્રિયોનાં અનેક સ્થાને (સંસ્થા) હતાં, જેમાંનું એક મગધદેશની રાજગૃહી પાસે જ હતું, બીજું વિદેહની વૈશાલીમાં હતું, અને ત્રીજુ કાશી દેશમાં હતું.
ખા કુણિક વૃત્તાંતે જ્યાં તેને વિદેહિપુરો કહ્યો છે તે હકીક્ત,
( ૧૧ ) જુઓ પુ. ૧ લું ૫, ૯૭.
( ૧૨ ) કોઈ ગ્રંથમાં આવો દાખલો બન્યાનું લખાયું હોય એમ યાદ નથી. વર્તમાનકાળે કેટલીક કેમેમાં આ પ્રથા નજરે પડે છે, એટલે તેની શરૂઆત પાછળના કોઈ સમયે થઈ હશે એમ માનવું રહે છે.
(૫૩) જુઓ પૃ. ૨૫૨.
( ૧૪ ) સમસ્ત્રીજિ:સમ સાથે, એકત્ર અને વીજિ. એટલે શ્રીજિ જતઃ એટલે કે જેટલા બીજિ જતના ક્ષત્રિય હોય, તે બધાને સમગ્ર લઈને જે સંબોધવા હોય તો તે
સર્વે સંબીજિ કહી શકાય છે.
(૫૫) જુઓ ક. સૂ. સુ. ટીકા પૃ. ૧૦૨.
(૫૬) અત્ર રાજા શબ્દ એટલે નાના પ્રદેશ ઉપર હકુમત ધરાવતા પુરૂષ ગણવાને છે. રાજ એટલે king જેવા ભાવાર્થમાં નહીં, પણ એક મોટે જમીનદારA great land lord; જેમ શ્રી મહાવીરના પિતાને રાજ સિદ્ધાર્થ કહેવાય છે તેમ કેઈ એક ગણતંત્ર રાજ્યને અધિકારી હોય તે રાજા કહેવાય.
(૫૭) ચેટક તો માત્ર વિદેહપતિ હતે. તેની આણું કાશી ઉપરે નહોતી, તેમ કેશળ ઉપરે પણ નહતી. (જુઓ તે બને દેશને ઇતિહાસ જે આપણે ઉપર
કK"