Page Text
________________
૧૫૦.
સત્તાધીશ
[ પ્રાચીન
(૧૧) ધનકટકબેન્નાટક ?)
પૃ. ૫૫ ઉપર જે સોળ દેશનું વર્ણન કરવાની ધારણા બહાર પાડી છે, તેમાં આંધ અને ધનકટક ખરી રીતે તે અનાર્ય દેશોજ ગણવામાં આવતા હતા પણ આર્ય અને અનાર્યના વિભાગો તે મુખ્યત્વે કરીને સંસ્કૃતિને આધારે પાડવામાં આવ્યા છે, અને સંસ્કૃતિમાં તો અવાર નવાર સમય પ્રમાણે ક્ષયવૃદ્ધિ થયાં કરે છે, એટલે કવચિત કવચિત્ આ બન્ને દેશે પણ આર્ય દેશથી ચાર આંગળ ચડી જાય, તેવી સ્થિતિએ સંસ્કૃતિની અંગે સ્થાન પ્રાપ્ત કરી શક્યા હતા. જેથી કરીને આપણે તેને સદંતર ત્યાગ કરે, તે ઉચિત લેખાશે નહીં, તેમજ જે સમયનું આપણે વર્ણન કરવાને પ્રારંભ કર્યો છે તે સમયે તે આ બને દેશે, બીજા દેશોની સાથે હરળમાં બિરાજવાને ખમીર દર્શાવી રહ્યાં હતાં. તેથી ન્યાય આપવાની ખાતર પણ તે બન્ને દેશોનું વૃત્તાંત જે કાંઈ મળી શકે તે અત્રે દર્શાવવું જ રહે છે. ત્રીજા પરિચ્છેદમાં આ દેશને લગતી ભગા-
ળની દષ્ટિએ હદ દોરી તેની હદ તથા બતાવી છે. અને તે ઉપ- ખરૂં નામ રથી જણાય છે કે તેની
સીમામાં ગોદાવરી અને કૃષ્ણ એ બે નદી વચ્ચેના પ્રદેશને પશ્ચિમ તરફને મોટે ભાગ આવી જતું હતું. અથવા વધારે સ્પષ્ટીકરણ કરીએ તે ઉત્તરે ગોદાવરી નદી, દક્ષિણ ગુંડાકામવાળી નદીનું કળું, પૂર્વે
વરંગુળ અને કારનુલ શહેરને જોડનારી સીધી લીટી, અને પશ્ચિમે અરબી સમુદ્ર. આ ચાર દિશાની વચ્ચે આવેલા પ્રદેશને ધનકટક કહેવામાં આવત.
જો કે દક્ષિણની હદ, ગાંડાકામા જેવી વકળારૂપે નાની નદી ગણાવી છે પણ ખરી રીતે તે કૃષ્ણ નદી પિતાના મૂખ પાસે એટલી બધી પથરાઈ જતી હતી કે, તેને એક મોટો ડેટા બની ગયો હતો અને તે સર્વ પ્રદેશ, નદીમાં તણાઈ આવતા કાંપને લીધે એ ફળદ્રુપ બની ગયો હતો કે, તેને ગાંડાકામાં નદીના પાણીની પણ જરૂર રહે તેવું નહોતું. એટલે મુખ્યપણે તે પ્રદેશનું પિષણ તે કૃષ્ણા નદીના જળથી જ થતું હતું. પણ તેની હદનો વાચકને સંપૂર્ણપણે ખ્યાલ આવે તેટલા પુરતેજ આ નદીના નામને અંગુલી નિર્દેશ કરે પડયો છે.
બૌદ્ધગ્રંથોના આધારે ઇતિહાસિક લેખકાએ આ પ્રદેશનું નામ જો કે ધનકટકી કર્યું છે પણ વાચકને ભૂલાવામાં નાંખે તે તે શબ્દ છે. ખરો શબ્દ બેનકટક ( અથવા એનાટક ) હોવો જોઈએ અને તેનું કારણ હું એમ રજુ કરવા માગું છું, કે કૃષ્ણા નદીને મહાભારત અને રામાયણ જેવા પ્રાચીન ગ્રંથોમાં પણ બેણા તરીકે ઓળખાવી છે; એટલે બેણ તે કૃષ્ણનું બીજું નામ અને કટક=ભરડે. એટલે કે તેના વમળમાં ડુબી જતે પ્રદેશ; આવા અર્થમાં બેણાકટક શબ્દ વાપરવાને હેતુ ગણી શકાય. કહેવાને ભાવાર્થ
( ૧ ) મૂળ ગ્રંથમાંથી જ્યારે આ ઉતારે કરાયો છે તે લિપિવિશારદોને વિનંતિ કે, તેમણે મૂળ ગ્રં જેવા. અને સત્ય શું છે તે શોધી કાઢવું.
(૨) બનાકટક=એના+કટક; તેમાં બેણા (બેના)
કૃષ્ણ નદીનું નામ છે. અને કટક-ભચડે, વમળ; જે પ્રદેશને બેના નદીએ ભચડી દીધો છે, જે પ્રદેશની આસપાસ બેના નદી ફરીવળી છે, તે પ્રદેશનું નામ બેન્નાટક, વળી વિશેષ સમજુતિ માટે આગળના પારિગ્રાફે જુઓ.
(૩) ઉપરની ટીકા નં. ૨ જુઓ,
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |