________________
પછી પૂર્વની જેમ તેને લઈને એક-એક દાણો દ્વીપસમુદ્રમાં નાંખવાથી શલાકા ખાલી થયે છતે ત્રીજા પ્રતિશલાકામાં એક દાણો નાંખવો. એ પ્રમાણે, પહેલા અનવસ્થિત પ્યાલાથી બીજો શલાકા પ્યાલો ભરવો. બીજા શલાકા પ્યાલાથી ત્રીજો પ્રતિશલાકાપ્યાલો ભરવો. અને ત્રીજા પ્રતિશલાકા પ્યાલાથી ચોથો મહાશલાકાપ્યાલો ભરવો. એ રીતે, શિખા સુધી ચારે પ્યાલા ભરી દેવા.
પહેલા ત્રણ પ્યાલામાંથી દ્વીપ-સમુદ્રમાં જેટલા સરસવના દાણા નાંખ્યા છે. તે બધા ભેગા કર્યા પછી, તેમાં શિખા સહિત સરસવથી ભરેલા ચારે પ્યાલા નાંખવાથી જેટલા સરસવ થાય. તેમાંથી એક સરસવનો દાણો ઓછો કર્યા પછી સરસવની જે સંખ્યા થાય. તે ઉત્કૃષ્ટસંખ્યાનું કહેવાય.
વિવેચન - એકની ગણતરી સંખ્યામાં થતી નથી. કારણ કે જ્યારે એક ઘડો દેખાય છે. ત્યારે “આ ઘડો છે.” એમ કહેવાય છે. પણ
આ એક ઘડો છે.” એમ કહેવાતું નથી. એટલે એકત્વવિશેષણ રહિત વસ્તુનો બોધ થાય છે. તેથી એકની ગણતરી સંખ્યામાં થતી નથી. અથવા લેવા-દેવાનો વ્યવહાર કરતી વખતે પ્રાયઃ એક વસ્તુને કોઈ ગણતું નથી. અથવા એકની સંખ્યા અલ્પ હોવાના કારણે પણ એકને સંખ્યા કહેવાતી નથી. એટલે બે વગેરેને સંખ્યા કહી છે. તેમાં પણ “બે”ને જઘન્યસંખ્યાતું કહેવાય છે. ત્રણથી માંડીને એકજૂન ઉત્કૃષ્ટસંખ્યા સુધીનું મધ્યમસંખ્યાતું કહેવાય છે. અને ચારપ્યાલાની પ્રરૂપણાથી ઉત્કષ્ટસંખ્યાનું જણાય છે. ચારપ્યાલાનું સ્વરૂપ -
(૧) જે હાલો નિયત માપવાળો ન હોય, તે અનવસ્થિત (૫૦) જેમ રાજકુમાર ભાવિમાં રાજા થવાનો હોવાથી વર્તમાનમાં પણ રાજા કહેવાય છે. તેમ પ્રથમ પ્યાલો નિયત માપવાળો (અવસ્થિત) હોવા છતાં પણ પછી અનિયત માપવાળો (અનવસ્થિત) થવાનો હોવાથી પ્રથમ અવસ્થિત પ્યાલો પણ અનવસ્થિત કહેવાય છે.
