________________
એમ સમજી આત્મભાવમાં સ્થિર રહેવું જરૂરી છે, કારણ કે અહંકારીને પચાસ અનુયાયી મળી શકે છે પણ એક હિતેચ્છુ મળવો દુષ્કર બને છે.
રાગમાં કેન્દ્રસ્થાને હું છે. ભલે એમાં દેખાય બીજા પ્રત્યેની લાગણી. પણ જ્યાં સુધી હું સલામત રહે છે ત્યાં સુધી એ સંબંધો ટકી રહે છે. ભૂલેચૂકે “” ને જો ધક્કો લાગી જાય તો ગમે તેવા ગાઢ દેખાતા સંબંધોને પણ તૂટી જતાં વાર ન લાગે. ભલું હોય તો આજ સુધી પ્રેમાળ લાગતી સામી વ્યક્તિ દુમન પણ લાગવા માંડે. જેના વિના મોઢે કોળિયો ઊતરતો ન હોય એ જ વ્યક્તિની ઉપસ્થિતિ મોઢે કોળિયો ઉતારવામાં પ્રતિબંધક બની જાય.
જયારે પ્રેમમાં કેન્દ્રસ્થાને હું અને તું બને છે. પોતાના જ સુખની ચિંતા નહીં, સામાના સુખની પણ ચિંતા પોતાના જ દુઃખનો ત્રાસ નહીં, પણ સામાના દુઃખનો પણ ત્રાસ, સુખ એકલા જ ભોગવી લેવાની વૃત્તિ નહીં, સામાને પણ એમાં સામેલ કરવાની પૂરી તૈયારી દુઃખનાં સમયમાં પલાયનવૃત્તિ નહીં, પણ સહાયકવૃત્તિ! ટૂંકમાં હુંને સાચવવાની પૂરી તૈયારી પણ તુંના ભોગે નહીં! એ જ રીતે તેને ખુશ કરવાની પૂરી ગણતરી પણ હુંની ઉપેક્ષા કરીને નહીં!
જ્યારે ભક્તિમાં કેન્દ્રસ્થાને માત્ર ‘તું છે. રાગથી બિલકુલ વિપરીત અવસ્થા. પોતાના અસ્તિત્વને ઓગાળી દેવાની પૂરી તૈયારી. માત્ર તુંને જ પ્રસન્ન રાખવાની પૂરી તૈયારી.
અનાદિકાળથી જીવ રાગ અને પ્રેમમાં અટવાયો છે. પ્રેમની ભૂમિકા સાત્ત્વિક છે અને તે જ ભક્તિ તરફ દોરી જઈ શકે છે. રાગમાં સ્ટેન્ડ નથી. રાગમાં ઐક્યતા આભાસિક દેખાય છે. જ્યારે ભક્તિ વાસ્તવિક ઐક્યતા તરફ આપણને લઈ જાય છે. વિતરાગના માપદંડે ચાલવાથી બહિરાત્મા અંતરાત્મા થઈને પરમાત્મા બની શકે છે.
કર્મકૃત સંસ્કારોમાં કારણતા છે, કારકતા નથી! તેથી આત્મા જ જાગ્રત થઈ જાય, સંસ્કારોની સામે ઝુંબેશ ઉઠાવે તો તે કર્મકૃત સંસ્કારો કાંઈ કરી ન શકે.
વિજયભાઈએ “કર્મફળ' પ્રકરણની ૪૮ ગાથામાં ટૂંકી ને ટચ વાતો દૃષ્ટાંતથી સ્થિર કરી છે. દરેક પાઠશાળામાં દરેક બાળકોને ગેય પદ્ધતિમાં
[ ૧૨ ]