________________
७०
શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ચોવીશી ભાગ : ૨
સર્વ પર્યાયો વિનષ્ટ થયા છે અને ભાવિકાળના પર્યાયો હજુ અનુત્પન્ન છે તે માટે વર્તમાન પર્યાય વિદ્યમાનપણે ગ્રહણ કરાય છે. એટલે અસ્તિ ધર્મો તો છે જ. પરંતુ નાસ્તિધર્મો અને અવક્તવ્ય ધર્મો હાલ નથી. તેથી અસ્તિ ની આગળ સ્વાર્ શબ્દ લગાડેલો છે. “સ્યાદ્ - અસ્તિ' અર્થાત્ જે જે વિદ્યમાન ધર્મો છે તેની તેની અપેક્ષાએ અસ્તિ છે પરંતુ માત્ર વર્તમાનકાળના ધર્મો જ હાલ અસ્તિ રૂપે છે. ભૂતભાવિના ધર્મો જે ભૂતકાળમાં અને ભાવિકાળમાં અસ્તિરૂપે હતા અને અસ્તિ રૂપે થશે તે હાલ અસ્તિરૂપે નથી. આમ અસ્તિ ધર્મોની પણ કથચિદ્ જ અસ્તિતા છે. સર્વથા અસ્તિતા નથી.
–
-
(૨) સ્વાત્ નાસ્તિ - અહીં પણ ગતિસહાયકતા, સ્થિતિસહાયકતા, અવગાહનાસહાયકતા, તથા વર્ણ - ગંધ રસ અને સ્પર્શવાળાપણું. તથા અચેતનતા, અજીવતા ઈત્યાદિ જે જે પરદ્રવ્યના ધર્મો છે. તે ધર્મો વિવક્ષિત એવા જીવદ્રવ્યમાં નથી. માટે તે ધર્મોને આશ્રયી ચેતન એવા જીવમાં સ્યાદ્ નાસ્તિપણું પણ છે જ.
તથા પોતાના ધર્મો પણ વર્તમાનકાલના જ માત્ર વર્તે છે. ભૂતકાળ અને ભાવિકાળના પોતાના જીવદ્રવ્યના ધર્મો પણ ત્યાં વિદ્યમાન નથી. તે માટે તેને આશ્રયી પણ વિવક્ષિતદ્રવ્ય કથંચિદ્ નાસ્તિ રૂપ પણ છે. આ બીજો ભાંગો થયો.
(૩) સ્થાત્ અવન્તવ્ય - વસ્તુમાં અસ્તિ ધર્મો અનંતા છે તેથી બધા જ ધર્મો કહી શકાય તેવા નથી. માટે સ્યાદ્ અવક્તવ્ય છે. તેવી જ રીતે નાસ્તિ ધર્મો પણ અનંતા છે. તેથી તે નાસ્તિ ધર્મો પણ બધા જ કહી શકાય તેમ નથી. માટે સ્યાદ્ અવકતવ્ય છે. વચનગોચર ધર્મો કરતાં વચન અગોચર ધર્મે અનંતગુણા છે. તે માટે દ્રવ્યમાં કથંચિદ્ અવક્તવ્ય પણ છે. એટલા માટે ઉભયનયની યુગપત્ પણે અર્પણા કરીએ તો સર્વપદાર્થ અવક્તવ્યભાવને પામે છે.
