________________
શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીનું સ્તવન
૧ ૨૩ ષ કારક ષ કારક તે કારણ કાર્યનું રે II
જે કારણ સ્વાધીન II તે કતાં તે કતાં સહુકારક તે વસુ રે II
કર્મ તે કારણ પીન II લગડી II ૫ II
ગાથાર્થ - છએ કારક એ કાર્યનાં કારણ છે તે છે કારણમાં જે કારણ સ્વાધીન હોય (સ્વતંત્ર હોય) બાકીનાં બધાં જ કારણો જેને પરવશ હોય તે કર્તા કારક કહેવાય છે. તથા કર્મકારક તે છે કે જે કારણોના સેવન દ્વારા પુષ્ટ બને છે. કારણોના સેવનથી પ્રગટ થાય છે પ્રગટ કરાય છે. તે કર્મ કારક જાણવું . ૫ //
વિવેચન - કારણોની પુષ્ટતા (પ્રબળતા) સમજાવવા માટે કારક સમજાવે છે. ક્રિયા કરે તે કારક કહેવાય. (૧) કર્તા, (૨) કર્મ, (૩) કરણ (૪) સંપ્રદાન, (૫) અપાદાન અને (૬) આધાર આ છએ કારક કહેવાય છે. કારણ કે આ છએ ભાવો કાર્ય કરવામાં અવશ્ય હાજર હોય છે અને પોત પોતાની રીતે કાર્ય કરવામાં મદદગાર બને છે માટે આ છને કારક કહેવાય છે.
જો કે કર્તા જ કાર્ય કરે છે તો પણ સહાયકપણે છએ હાજર હોય છે. પોતપોતાના ભાવે કાર્ય કરવામાં તે છએ કારકો મદદગાર છે. માટે કારક કહેવાય છે. ત્યાં કર્તા નામનું પ્રથમ કારક તેને કહેવાય છે કે બધાં જ કારણોમાં જે કારણ સ્વાધીન (સ્વતંત્ર) હોય છે. તથા બાકીનાં બધાં જ કારણો જેને પરવશ હોય છે તે પરવશ કારણોનું પુજન કરનારને કર્તા કારક કહેવાય છે.
છએ કારક કાર્ય કરવામાં પોતપોતાની રીતે મદદગાર છે માટે છએને કારક અવશ્ય કહેવાય છે. પરંતુ ત્યાં કર્તાકારક કોને કહેવાય તો તેનું વિશેષ લક્ષણ સમજાવે છે કે “જે સ્વતંત્ર કારણ છે તથા અન્ય સર્વ કારણો જેને પરવશ છે” તે કર્તા કારક કહેવાય છે.
