________________
૮૨
શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ચોવીશી ભાગ : ૨
કારણનો ભેદ જાણવો. કારણથી કાર્ય સર્વથા એકાન્તે ભિન્ન નથી. પરંતુ કથંચિત્ ભિન્ન છે. અર્થાત્ ભિન્નાભિન્ન છે. ॥ ૩ ॥
ઉપાદાનથી ભિન્ન, જે વિષ્ણુ કાર્ય ન થાયે । ન હુવે કારજ રૂપ, કર્તાને વ્યવસાયે ॥ ૪ ॥ કારણ તેહ નિમિત્ત, ચક્રાદિક ઘટભાવે II કાર્ય તથા સમવાય, કારણ નિયતને દાવે. ॥ ૫ ॥
ગાથાર્થ :- જે ઉપાદાનકારણથી ભિન્નકારણ છે. જે કારણ વિના કાર્ય ન થાય. કર્તાનો ગમે તેટલો વ્યવસાય થાય તો પણ જે કારણ પોતે કાર્ય રૂપે બને નહીં. કાર્ય કરવામાં સહાયક થઈને દૂર રહે તે નિમિત્તકા૨ણ જાણવું. જેમકે ઘટ ભાવ બનાવવામાં ચક્રાદિક તે નિમિત્તકારણ છે આમ સમજવું. તથા કાર્ય કરવામાં સમવાયિકારણની સાથે નિયતપણે જે સહકાર આપનારાં કારણો છે તે સઘળાં નિમિત્ત કારણ કહેવાય છે. ।। ૪-૫ |
:
વિશેષાર્થ ઃ- પહેલાંની ગાથામાં ઉપાદાન કારણનું લક્ષણ કહીને હવે આ ગાથામાં નિમિત્ત કારણ સમજાવે છે.
જે કારણ ઉપાદાનકારણથી ભિન્ન કારણ છે અને જે કારણ જોડ્યા વિના એકલા ઉપાદાન કારણમાત્રમાંથી કાર્ય થતું નથી. તથા જે કારણમાં રહેલી કારણતા કર્તાના વ્યવસાયને આધીન છે તે નિમિત્તકારણ કહેવાય છે. જેમ કે ઘટ બનાવવામાં દંડાદિક સામગ્રી. અને પટ બનાવવામાં તુરીવેમાદિકની સામગ્રી.
આ બન્ને સામગ્રી ઉપાદાનકારણ એવા માટી અને તન્તુથી ભિન્ન છે. તથા દંડાદિક સામગ્રી અને તુરીવેમાદિક સામગ્રી જોડ્યા વિના ઘટ પટાત્મક કાર્ય નીપજતાં નથી. તથા દંડાદિક કારણોને કર્તા પોતે ઘટ બનાવવામાં અને તુરીવેમાદિકને પટ બનાવવામાં જોડે છે ત્યારે જ તેમાં
