________________
૪૩
ત્રીજા શ્રી સંભવનાથ પરમાત્માનું સ્તવન મળે તો જ તે બીજમાં ઉપાદાનકારણતા પ્રગટ થાય છે. એટલે ઉપાદાનકારણમાં ઉપાદાન કારણતા લાવવા માટે નિમિત્ત કારણોની અપેક્ષા અવશ્ય રહે જ છે. નિમિત્તકારણોના સહકાર વિના ઉપાદાનકારણમાં કારણતા પ્રગટ થતી નથી.
આત્મા એ કેવળજ્ઞાનાદિ ગુણ સંપત્તિનું ઉપાદાન કારણ ચોક્કસ છે. કારણ કે તે આત્મામાં જ કેવળ જ્ઞાનાદિ ગુણો પ્રગટ થાય છે. પરંતુ તેમાં ઉપાદાનકારણતા પ્રગટાવવી તે પરમાત્માની સેવા કરવા સ્વરૂપ નિમિત્તકારણને આધીન છે એટલે કે પરમાત્માની સેવારૂપ નિમિત્તકારણનો યોગ થાય તો જ આ જીવમાં મુક્તિની ઉપાદાનકારણતા (ઉપાદાનકારણપણું) પ્રગટે છે માટે પ્રભુની સેવારૂપ (નિમિત્તકારણ)ની પરમ આવશ્યકતા છે.
વ્યવહારનયથી કાર્ય-કારણ ભિન્ન ભિન્ન છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષય બારમાના ચરમ સમયે થાય છે અને કેવળજ્ઞાન તેરમાના પહેલા સમયે થાય છે. મિથ્યાત્વમોહના ઉદયનો નાશ પહેલા ગુણઠાણાના છેલ્લા સમયે થાય છે અને સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ ચોથા ગુણઠાણાના પ્રથમ સમયે થાય છે. પૂર્વનો પર્યાય જાય ત્યારે ઉત્તરનો પર્યાય આવે આ સઘળી વ્યવહારનયની દષ્ટિ છે આ ભેદગ્રાહી દષ્ટિ છે.
પરંતુ નિશ્ચયનયની દ્રષ્ટિ અભેદગ્રાહી છે. કાર્ય અને કારણ સાથે જ એક સમયમાં જ હોય છે. જ્ઞાનાવરણીયકર્મનો ક્ષય જો બારમાના ચરમસમયે છે તો કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ પણ ત્યાં જ બારમાના ચરમસમયે જ હોય છે. મિથ્યાત્વમોહના ઉદયનો નાશ જો પહેલા ગુણઠાણાના ચરમસમયે છે તો સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ પણ ત્યાં જ થાય છે તપેલી ઉપરનું છીબુ લઈ લેવું અને તપેલીનું ખુલ્લું થવું આ બન્ને એક જ સમયમાં સાથે જ થાય છે. આ રીતે પૂર્વપર્યાયનો નાશ એ જ ઉત્તરપર્યાયની ઉત્પત્તિ છે આમ નિશ્ચયનયનું કથન છે.
