________________
બીજા શ્રી અજિતનાથ પરમાત્માનું સ્તવન
જે જે કારણ જેહનું રે, સામગ્રી સંયોગ । મળતાં કારજ નીપજે રે, કરતાતણે પ્રયોગ | ૨ || અજિતજિન તારજો રે, તારજો દીનદયાળ II
૧૯
ગાથાર્થ :- જે જે કાર્યનું જે જે ઉપાદાન કારણ છે તે તે ઉપાદાનકારણમાંથી સામગ્રીનો સંયોગ મળતાં જ કર્તાના (કાર્યને પ્રગટ કરવાના) વ્યવસાયાત્મક પ્રયોગથી કાર્ય નીપજે જ છે. આ સત્ય કિકત છે. ॥ ૨ ॥
વિવેચન :- જે જે કાર્યનું જે જે કારણ છે તે તે કારણ તથા તેમાં સહાયક થનારી સામગ્રી, આ બન્નેનો સંયોગ પ્રાપ્ત થતાં જ કર્તાના વ્યવસાયથી કાર્ય નિપજે છે. આવી જગતની સ્થિતિ છે. જેમ કે માટી સ્વરૂપ દ્રવ્ય, ઘટનું ઉપાદાનકારણ છે અને દંડ - ચક્ર - ચીવર આદિ નિમિત્ત સામગ્રી મળી હોય ત્યારે કુંભાર એવા કર્તાનો વ્યવસાય જો અંદર મળે તો કુંભાર એવા કર્તાથી આ ઉપાદાન અને નિમિત્ત કારણના સંયોગ દ્વારા બન્નેનું યથાસ્થાને મુંજન કરવા વડે કુંભારથી ઘટાત્મકકાર્ય અવશ્ય થાય જ છે.
જ્યાં કાર્ય ભિન્ન હોય ત્યાં કર્તા પણ ભિન્ન હોય. જેમ કે ઘટાત્મક કાર્ય કુંભકારથી ભિન્ન છે. ત્યાં કર્તા પણ કુંભકાર ભિન્ન છે પણ જ્યાં કાર્ય અભિન્ન હોય ત્યાં કર્તા પણ અભિન્ન હોય જેમકે આત્માના સર્વગુણોની સંપત્તિનો ઉઘાડ કરવા રૂપ કાર્ય આત્માથી અભિન્ન છે. માટે તેનો કર્તા આત્મા પણ આ સ્વરૂપથી અભિન્ન છે સકલ એવા સ્વગુણોનો આવિર્ભાવ કરવારૂપ કાર્યક૨વામાં એટલે કે આત્માની સિદ્ધદશાત્મક કાર્ય પ્રગટ કરવામાં આત્માનો સાનુકૂળ વ્યવસાય તે ઉપાદાન કારણ છે અને શ્રી વીતરાગ અરિહંત પરમાત્મા તથા પરમવૈરાગી ગુરુ આ બન્ને નિમિત્ત કારણ છે.
