________________
કરેમિ ભં તે !–સૂત્ર
કે વિકાસ ખરા ગણવા. એટલે મને અત્યારે સામ્રાજ્ય મેળવવા મથવાની અગત્યતા તે જણાતી જ નથી. અથવા તે કામને માટે, અનેક આર્યકુમારે પ્રયત્ન સેવી રહ્યા છે. તેમાંથી કઈ પણ વખતે કદાચ એ પ્રયત્ન સિદ્ધ થઈ જાય. ધારે કે-સામ્રાજ્યની જરૂરિયાત હોય, તે પણ મારી તે તરફ વૃત્તિ જ નથી–ઉદાસિનતા જ છે. મારા ચિત્તનું વલણ એ તરફ તે બિલકુલ નથી જ, એ આપ ખચિત માનશે. પ્રજાની માનસિક ઉજવળતામાં એર પ્રકાશ આણવાની જેટલી અગત્યતા છે, તેટલી અગત્યતા બીજી કઈ પ્રવૃત્તિની મને જણાતી જ નથી.
વળી, મંત્રીશ્વરજી ? આ આર્ય પ્રજા: કે જેના સાધને સાંગોપાંગ મજબૂત અને વિસ્તૃત છે, તેણે કદી કેઈના સ્વાતંત્ર્ય પર અગ્ય હુમલો કર્યો હોય એવું જા
યામાં નથી. વ્યક્તિગત તે કેઈ અગ્ય પ્રયત્ન થયે હોય છતાં તેને સમસ્ત પ્રજાને ન ગણી શકાય, એ મારે ઉપરના કથનને આશય છે.
છતાં જ્યારે જ્યારે પોતાની ઉપર હુમલા થયા છે, ત્યારે ત્યારે તેને પાછા વાળવા; અને તેનાથી બચવા ઈરાદાપૂર્વક પ્રયત્ન કર્યો છે અને તે જેમ બને તેમ નિર્દોષ સાધનથી. સામ, દામ, દંડ અને ભેદ એ નીતિને ઉપયોગ પણ આંતરૂ વ્યવસ્થા અને સ્વરક્ષા નિમિત્તેજ આર્યોએ
